TÜRKÇE DERS NOTLARI

CÜMLE ÇEŞİTLERİ-1

A. YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

1. Fiil Cümlesi

2. İsim Cümlesi

B. ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

1. Kurallı (Düz) Cümle

2. Devrik Cümle

C. ANLAM YÖNÜNDEN CÜMLELER

1. Olumlu Cümle

2. Olumsuz Cümle

3. Soru Cümlesi

4. Emir Cümlesi

5. Ünlem Cümlesi

6. Şart Cümlesi

7. İstek Cümlesi

D. YAPI BAKIMINDAN CÜMLELER

1. Basit Cümle

2. Birleşik Cümle

a. Girişik Birleşik Cümle

b. İç İçe Birleşik Cümle

c. İlgi Cümlesi

d. Şartlı Birleşik Cümle

3. Sıralı Cümleler

4. Bağlı Cümle

1. "ki"li Bağlı Cümleler

2. Diğer Bağlaçlarla Kurulanlar

A. YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

Yüklemin türüne göre cümleler ikiye ayrılır:

1.       FİİL CÜMLESİ:

Ø  Yüklemi fiil olan cümleye fiil cümlesi denir.

Ø  Yüklem durumunda bulunan söz, çekimlenmiş bir fiildir.

Örnek:

·         Soğuk günler artık geride kaldı. ( “kaldı” kelimesi fiil olduğu için bu cümle fiil cümlesidir.)

·         Onu iki gündür büromda bekliyorum. ( “bekliyorum” kelimesi fiildir- Fiil Cümlesi)

·         Bu olayı ona sınıf başkanı anlatmış. (“anlatmış” kelimesi fiildir- Fiil Cümlesi)

2.      İSİM CÜMLESİ: 

  Ø  Yüklemi isim soylu bir kelime olup, ek-fiilin zamanlarından biri ile çekimlenmiş olan cümlelerdir.

Örnek:

·         Üzerindeki kazak güzeldi. ( “güzeldi” kelimesi isim soylu bir kelime olduğu için bu cümle isim cümlesidir.)

·         Bu olayın sorumlusu odur. ( “odur” kelimesi ismdir – İsim Cümlemesi )

B. ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

   Ø  Türkçe cümle yapısında öğe dizilişi şöyledir:

Özne + tümleçler + yüklem.

   Ø   Yüklem sonda bulunur. Ama meselâ şiirde yüklem cümlenin herhangi bir yerinde olabilir. Diğer öğelerin yeri önem sırasına göre değişebilir.

Yüklemin cümle sonunda olup olmamasına göre cümleler ikiye ayrılır.

1.       KURALLI CÜMLE:

   Ø  Yüklemin sonda olduğu cümleler kurallı cümlelerdir.

Örnek: 

·         Burada eskiden çok güzel evler vardı. ( Kurallı Cümle)

·         Ülkemiz ormanlar bakımından gittikçe fakirleşiyor. ( Kurallı Cümle)

·         Size buraya çöp dökmemenizi söylememiş miydim? ( Kurallı Cümle)

2.      DEVRİK CÜMLE:

  Ø  Yüklemi sonda bulunmayan cümlelerdir.

Örnek:

·         Anlıyorum senin demek istediğini. ( Devrik Cümle)

·         Çok insan anlayamaz eski musikimizden (Devrik Cümle)
Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden. (Devrik Cümle)

EKSİLTİLİ CÜMLE:

  Ø  Çoğu zaman yüklemi, kimi zaman da başka bir öğesi bulunmayan cümlelere denir. Eksiltili cümlelerde eksik olan öğeyi okuyan kişi tamamlayabilmelidir. Aksi halde o ifade cümle olmaz.

Örnek:

·         İnsan böyle bir olayla karşılaşınca neler düşünmüyor ki ... Eksiltili cümle
Okula dün sabah kim geldi?

·         Arkadaşım. (geldi) Eksiltili cümle

C. ANLAM YÖNÜNDEN CÜMLELER

  Ø  İşin, oluşun, hareketin, durumun, kılışın yüklemde nasıl anlatıldığına göre cümleler çeşitlere ayrılır. Burada işin yapılıp yapılmadığı, durumun varlığı yokluğu, işin istenildiği ya da emredildiği, bildirildiği ya da sorulduğu önemlidir.

  Ø  Cümlede anlatılan işin, oluşun, hareketin olup olmadığını veya sözü edilenin var olup olmadığını bildiren cümlelere haber cümlesi; bir isteği, dileği, emri, tasarıyı, şartı bildiren cümlelere de dilek cümlesi denir.

1.      OLUMLU CÜMLE:

  Ø  Fiil cümlesinde işin, oluşun yapıldığını veya olduğunu; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunduğunu, var olduğunu, bahsedilen şekilde olduğunu bildiren cümlelerdir.

Örnek:

·           O günler çok güzeldi.  (Olumlu isim cümlesi)

·           Hep seni bekledim.     (Olumlu fiil cümlesi)

·           Kalbimi çalan buydu.  (Olumlu isim cümlesi)

2.      OLUMSUZ CÜMLE:

  Ø  Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur.

  Ø  Olumlu fiil cümlesi ‘‘-ma/-me,-maz/-mez’’ ekleriyle, olumlu isim cümlesi “yok, değil, ya da –sız/-siz” ekleriyle olumsuz yapılır.

Örnek:

·           Kapını çalan bendim. (olumlu isim cümlesi)

·         Kapını çalan ben değildim. (olumsuz isim cümlesi)

·         Dışarıda birkaç kişi vardı. (olumlu isim cümlesi)

·         Dışarıda hiç kimse yoktu. (olumsuz isim cümlesi)

·         O, çok güçlüydü. (olumlu isim cümlesi)

·         O, çok güçsüzdü. (olumsuz isim cümlesi)

·         Eve gelmiş. (olumlu fiil cümlesi)

·         Eve gelmemiş. (olumsuz fiil cümlesi)

 3.      SORU CÜMLE:

  Ø  Bir duygu veya düşünceyi soru yoluyla açıklayan cümlelere soru cümlesi denir.

  Ø  Dilimizde soru anlamı soru sıfatıyla, soru zamiriyle, soru zarfıyla veya soru edatıyla sağlanabilir.

Örnek:

·         Dün beni arayan sen miydin? (Soru anlamı soru edatıyla sağlanmış.)

·         Bize ne zaman geleceksin?(Soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış.)

·         Bana ne aldın?(Soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış.)

·         Hangi okulda çalışıyorsun? (Soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış.)

v  Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere iki gurupta incelenebilir. Gerçek soru cümleleri mutlaka cevap gerektirirken sözde soru cümleleri gerektirmez.

Örnek:

·         Okula neden gelmedin? (gerçek soru cümlesi )

·         Dersi anlıyor musunuz?(gerçek soru cümlesi)

·         Onu ben mi dövmüşüm? (sözde soru cümlesi)

·         Şu kitabı bana verir misin? (sözde soru cümlesi)

4.      EMİR CÜMLESİ:

  Ø  Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş veya anlamca emir özelliği taşıyan cümlelerdir.

  Ø  Fiilin yapılmasını emir biçiminde bildirir.

Örnek:

·         Oraya otur ve yerinden kalkma. ( emir cümlesi)

·         Bu raporu akşama kadar yetiştir. ( emir cümlesi)

·         On dakika sonra hazır ol! ( emir cümlesi)

1. 5.      ÜNLEM CÜMLESİ:

• Özlem, sevinç, heyecan, korku, üzüntü, onaylama gibi değişik duygular anlatan cümlelere ünlem cümlesi denir.

Örnek:

      •   Eyvah, ne yer ne yar kaldı! (ünlem cümlesi)

•   Neydi o  güzellik öyle! (ünlem cümlesi)

•   Süper bir iş buldum! (ünlem cümlesi)

1. 6.    ŞART CÜMLESİ:

• İçinde şart ve koşul anlamı bulunan cümlelere şart cümlesi denir.
• Şart cümlelerinin yüklemleri şart kipine göre çekimlenmiştir ve yardımcı cümle oluşturmuştur. Yani bir cümleyi şart çekimiyle bir yardımcı cümle yapabiliriz.

Örnek:

• Eve geldiyse bizi beklesin. (şart cümlesi)
• Ankara'ya gidersen Kızılay'dan bana kaset al. (şart cümlesi)
• Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin. (şart cümlesi)

1. 7.      İSTEK CÜMLESİ:

• Gerçekleşmesi mümkün olan veya olmayan dileği, arzuyu, isteği bildiren cümlelere istek cümlesi denir.
• İstek cümlesi istek ve dilek-şart kipleriyle yapılır; bu kiplerle birlikte "bari, tek, n'olaydı, keşke" kelimeleri de kullanılabilir.

Örnek:

• Çıkıp biraz dolaşalım. (istek cümlesi)
• Dirilip kalksa da yapılanları bir görse. (istek cümlesi)
• Bari doğru cevap verseydi. (istek cümlesi)

CÜMLE ÇEŞİTLERİ KONU ANLATIMI-2 / YAPI BAKIMINDAN CÜMLELER’ E  Dönmek İçin Tıklayınız…