Cevap: Ek Fiil ekini alarak yüklem olmuştur.

Ek Fiil Konu Anlatımı

Sözcük özelliğini yitirip ek durumuna gelen “imek (i-)” eylemidir.

Ekeylemin “basit çekimli eylemleri bileşik çekimli yapmak” ve “ad soylu sözcükleri yüklem yapmak” gibi iki görevi vardır.

1. Ekeylem, basit çekimli eylemlere gelerek onları bileşik çekimli yapar.

Bir eylem iki tane kip eki almaz, ikinci kip, eylemlere ekeylem sayesinde gelir. Basit çekimli eylemlerden sonra gelen ekeylem, hikâye, rivayet, şart bileşik çekimli eylemler meydana getirir.

Bu soruyu daha önce de çözmüştüm, (çöz – müş – tü – m)

Görüldüğü gibi, bu cümledeki “çöz-” eylemi, “-miş’li geçmiş zaman kipi” ekini aldıktan sonra, ekeylem sayesinde bir de “-di’li geçmiş zaman kipi” eki almıştır. Yani basit çekimli eylem, ekeylem sayesinde bileşik çekimli hale gelmiştir.

Konuşmada ve yazmada ekeylem (i-) genellikle düşer.

(çöz – müş – tü – m < çöz – müş i – di – m) 

Bu cümlelerde de “içersen (içer isen), gelecekmiş (gelecek imiş)” eylemleri, iki kip eki alarak ekeylem sayesinde bileşik çekimli hale gelmiştir.

2. Ekeylem ad soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.

Yüklemle ilgili olarak yaygın ve yanlış bir düşünce vardır. Yüklemin hep eylemden oluştuğu zannedilir. Bunun nedeni de, yüklemin mutlaka kip ve şahıs eki alarak yargı bildirmesidir. Hâlbuki kip ve şahıs ekini, ad soylu sözcükler de alabilir ve yargı bildirebilir. Bu da ekeylem (i-) sayesinde olur.

Mehmet, dün çok hastaydı.

Bu cümlenin yükleminin (hasta) eylem olmadığı görülüyor. Eylem olmayan bu yüklem, ekeylem sayesinde, eylemlere getirilen “-di’li geçmiş zaman kipi” ekini almıştır.

Ekeylem, ad soylu sözcüklere dört farklı kipte gelir.

1. Ekeylemin Di’li Geçmiş Zaman Çekimi (idi)

Onun kardeşi bu hastanede doktordu. (doktor idi)

Bu cümlede, ad olan “doktor” sözcüğü ekeylem sayesinde “-di’li geçmiş zaman kipi” ekini alarak yüklem olmuştur. “Doktor” sözcüğünün “-di’li geçmiş zaman kipi” ile çekimi aşağıdaki gibidir.

2. Ekeylemin Miş’li Geçmiş Zaman Çekimi (imiş)

Sabah sabah kapıyı çalan komşuymuş. (komşu imiş)

Bu cümlede, ad olan “komşu” sözcüğü ekeylem sayesinde “-miş’li geçmiş zaman kipi” ekini alarak yüklem olmuştur. “Komşu” sözcüğünün “-miş’li geçmiş zaman kipi” ile çekimi aşağıdaki gibidir.

3. Ekeylemin Şart Çekimi (ise)

Ekeylemin şartı, eklendiği sözcüğü genellikle yüklem yapmaz, cümleye şart anlamı katar.

Gelen simitçiyse birkaç simit alalım. (simitçi ise)

Bu cümlede, ad olan “simitçi” sözcüğü ekeylem sayesinde “şart kipi” ekini alarak yükleme şart anlamı katmıştır. “Simitçi” sözcüğünün “şart kipi” ile çekimi aşağıdaki gibidir.

4. Ekeylemin Geniş Zaman Çekimi (-)

Ekeylemin geniş zaman çekimi, kişi ekleriyle yapılır. Ekeylem (i-) kullanılmaz.

Ben bu okulda öğretmenim.

Bu cümlede, ad olan “öğretmen” sözcüğü, ekeylemin 1. tekil kişi ekini alarak yüklem olmuştur. “Öğretmen” sözcüğünün “geniş zaman” ile çekimi aşağıdaki gibidir.

Not: Ekeylemin geniş zamanının çekiminde, 3. tekil kişi eki “-dir” düşebilir.

Bu cümlelerin birincisinde, ekeylemin geniş zamanının 3. tekil kişi eki kullanılmış, ötekinde kullanılmamıştır. İki biçimdeki kullanım da doğrudur.