Dil Bilgisi'nde dilin işlevleri 6 tanedir. Bu işlevler şunlardır:

1. Göndergesel işlevi yada Göndericilik İşlevi
2. Heyecana bağlı işlev
3. Alıcıyı Harekete geçirme işlevi
4. Kanalı kontrol işlevi
5. Dil ötesi (Üst dil) işlevi
6. Sanatsal işlev (yada şiirsel)

 

 

1. Göndergesel işlevi yada Göndericilik işlevi: Bir ileti dilin göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi içindüzenlenerek oluşturulmuşsa dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. Bu başka bir ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir. Burada amaç, gönderge konusunda doğru, nesnel, gözlilenebilir bilgi vermektir. Bu işlev daha çok kullanma kılavuzlarında, nesnel anlatılarda, bilimsel bildirilerde, kısa not ve özetlerde karşımıza çıkar.

ÖRNEK: "Hegel’in felsefesinin çıkış noktası bilim değil, tarihtir". 

2. Heyecana bağlı işlev: Bir ileti, göndericinin iletinin konusu karşısındaki duygu ve heyecanlarını dile getirme amacıyla oluşturulmuşsa dil heyecana bağlı işlevde kullanılmıştır. Bu işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir. Bu işlevde çoğunlukla duygular, heyecanlar, korkular, sevinç ve üzüntüler dile getirilir. Dilin göndergesel işlevinde nesnellik, heyecana bağlı işlevinde öznellik hâkimdir.Özel mektuplarda, öznel betimlieler ve anlatılarda, lirik şiirlerde, eleştiri yazılarında dilin heyecana bağlı işlevinden sıkça yararlanılır.

ÖRNEK: "Ben bu davranışınızı etik bulmuyorum, siz yanlış davranıyorsunuz.". 

3. Alıcıyı Harekete geçirme işlevi: Bu işlevde ileti alıcıyı harekete geçirmek üzere düzenlenmiştir. İletinin bir çeşit çağrı işlevi gördüğü bu işlevde amaç, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği yaratmaktır. Propaganda amaçlı siyasi söylevler, reklâm metinleri, genelgeler, el ilanları genellikle dilin bu işleviyle oluşturulur. Dilin alıcıyı harekete geçirme işleviyle hazırlanan metinlerde gönderici, iletiyi alanı işin içine sokmayı, onu sorgulamayı ister.

ÖRNEK: "Sınıfı hemen terk et". 

4. Kanalı kontrol işlevi: Bir ileti, kanalın iletiyi iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek amacıyladüzenlenmişse dil, kanalı kontrol işlevinde kullanılmıştır. Gönderici ile alıcı arasında iletişiminkurulmasını, sürdürülmesini ya da kesilmesini sağlayan bu işlevde iletinin içeriğinden çok iletişimindevam ettirilmesi olgusu ağır basar. Törenlerde, uzun söylevlerde, aile yakınları ya da sevgililer arasındaki konuşmalarda; dilin kanalı kontrol işlevini yansıtan iletiler sıkça kullanılır.

ÖRNEK: "Beni anladınız değil mi?". 

5. Dil ötesi (Üst dil) işlevi: Bir ileti dille ilgili bilgi vermek üzere düzenlenmişse o iletide dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır. Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi vermek için düzenlenir. Daha çok bilimsel metinlerde ve öğretme amaçlı konuşmalarda karşımıza çıkan ve "yani, diek istiyorum ki, bir başka deyişle gibi sözcüklerde kendini gösteren dil ötesi işleve, günlük yaşamda da sıkçabaşvurulur. Örneğin "Beni yanlış anlamayın, ben bu sözcüğü mecaz anlamda kullandım.cümlesinde ileti, dille ilgili bilgi vermek, başka bir iletiyi açıklamak üzere düzenlenmiştir.

ÖRNEK: "Beni yanlış anlamayın, ben bu sözcüğü mecaz anlamda kullandım." cümlesinde ileti, dille ilgili bilgi vermek, başka bir iletiyi açıklamak üzere düzenlenmiştir. 

6. Sanatsal işlev yada Şiirsel işlev: Bir iletinin iletisi kendisinde ise dil şiirsel işlevde kullanılmıştır. Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir. Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. Obje iletinin kendisidir. Örneğin dilin şiirsel işlevdekullanıldığı metinler olan lirik anlatılarda ve şiirlerde şiirin amacı o şiirin kendisidir. Şiirsel metinler, kendinden başka bir şeyi ifade etmeye ihtiyaç duymaz, bir şiir sadece şiir olduğu için önili ve anlamlıdır, yani şiirin gerçeği, şiirin kendisidir. Dilin şiirsel işleviyle kullanıldığı metinlerde gönderici alıcıda hissettirmek istediği etkileri uyandırmak için, dili istediği gibi kullanır, yani kendi özgün üslubunu oluşturmak için bir anlamda dili yeniden yaratır. Edebi sanatlardan, karşılaştırmalardan, çağrışım gücü yüksek sözcüklerden yararlanarak imgeler oluşturur, sözcükleri daha çok yan ve mecaz anlamlardakullanır. Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır. Şiirsel işleve örnek olarak direkt bir yazı belirtmek yanlış olur. Şiirsel yada sanatsal işleve örnekler kısaca şöyle özetlenebilir; her türlü şiir, romanlar, hikayeler, öyküler, masallar ve diğer benzer sanatsal eserlerdir.