TÜRKÇE DERS NOTLARI 

FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER) KONU ANLATIMI

         >   Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir.

         >   Eylemsiler eylemden türeyen ancak eylemin bütün özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir.

         >   Eylemsiler tümcede ad soylu sözcüklerin görev ve özelliklerini taşırlar. Yan cümlecik kurarlar.Kısaca fiile benzeyen fakat kip ve kişisi olmayan kelimelere fiilimsi denir.

Fiilimsiler üç grupta incelenir:

A)   İSİM FİİL (AD EYLEM)

      >   Fiillere "-mak, -mek" , "-ma, -me", "-ış, -iş, -uş, -üş" eklerinin getirilmesiyle yapılır. Türetilen bu kelimelere mastar; türetmede kullanılan eklere mastar eki denir. İsim çekim eklerini alabilirler.

ÖRNEKLER:

"Kitap okumayı severim."

"Soru çözmek zevkli bir uğraş."

"Onun şiir okuyuşunu görmeliydiniz." Cümlelerindeki altı çizili sözcükler isim – fiildir

NOT 1: Bazı sözcükler aslında isim-fiil ekleriyle türediği hâlde, zamanla isimleşmiş, yani fiilimsi özelliğini kaybetmiş olabilir.

ÖRNEKLER:

"Biraz daha yemek alabilir miyim?"

"Bu kazmayı içeri götür."

“Bakkaldan üç ekmek aldı.” 

"Derste yağış türlerini inceledik." Cümlelerinde altı çizili sözcükler isim-fiil değildir. Artık bir kalıcı isim oluşturmuştur.          (Dondurma, danışma, kavurma, kızartma, çakmak, yemek, ekmek, alış veriş, gösteriş, direniş...)

B)   SIFAT FİİL (ORTAÇ)

        >  Fiillere "-en,-an,-esi, -ası, -mez,-maz, -ar,-er,-dık, -dik,-duk,-dük,-acak,         -ecek, -mış,      -miş,-muş,-müş" eklerinin getirilmesiyle yapılır. Sıfat görevinde kullanılırlar. Niteleme sıfatı sayılırlar.

Tanı→tanıdık  (adam)                      kırıl→kırılası   (eller)...

ÖRNEKLER:

"Görünen köy kılavuz istemez."                             "Öpülesi elleri vardı analarımızın."

"Bu şehirde anlaşılmaz olaylar oluyor."                "Görür gözüm görmez oldu."

"Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım."           "Çözülecek soruları da yanında getir."

"Kızarmış ekmekler ne güzel kokuyor."                “Yetişmiş insan kıymetlidir.”

Cümlelerinde altı çizili sözcükler sıfat-fiildir.

NOT 1: Kimi zaman sıfat-fiiller çekimli fiillerle karışabilir.

ÖRNEKLER:

• Görünmez kaza  (Sıfat-fiil)    
• Buradan bizim ev görünmez. (Fiil)

NOT 2: Sıfat-fiiller bir isimden önce değil de yalnız kullanılırsa isimleşmiş sıfat-fiil adını alır ve isim gibi kullanılır.

ÖRNEKLER:

• Bayrama katılan öğrencilere izin verildi.  (Sıfat-fiil)  
• Bayrama katılanlara izin verildi. (İsim)        /       Yeni binenler çok konuşuyordu.
• Ne gelenim var ne gidenim.                         /       Seni arayan babanmış.

NOT 3: Ad-eylemler ve sıfat-eylemler ek eylem alarak yüklem olurlar.

ÖRNEKLER:

• Ölüm hayatı tazelemektir.      /       Bu tanıdık adamdır.

C) ZARF FİİL (BAĞ FİİL / ULAÇ )

>   Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır. Bağ - fiiller cümlede genellikle zarf olarak kullanılır. Zarf-fiiller çoğunlukla bağlama göreviyle kullanıldığı için bir adı da bağ-fiildir. Zarf-fiiller çekim eki almaz.

Ekleri şunlardır:

“—()p ,(-ıp, -ip, -up, -üp), -arak (-erek), -a (-e), -ınca (-ince, -unca, -ünce), -madan(meden),     -maksızın (-meksizin), -dıkça (-dikçe, -dukça, -dükçe, -tıkça, -tikçe, tukça, -tükçe), -alı (-eli ),       -ken, -dığında (-diğinde, -duğunda, -düğünde, -tığında, -tiğinde, -tuğunda,-tüğünde), -asıya (-esiye), -diği halde, -eceği zaman, -dikten sonra, -diği gibi, -eceği gibi, -ecek kadar, -miş kadar… ”

ÖRNEKLER:

"Çalışınca elbette başarılı olursun."                  "Gittikçe artıyor yalnızlığımız."

"Okumadan nasıl karar verebilirim?"                "Eve gidip gelecekti."

"Kitap okurken sanki kendinden geçerdi."       "İçeri girer girmez konuşmaya başladı."

"Gözlerimin içine bakarak konuşuyordu."        "Bu şehre geleli tam altı yıl olmuştu."

"Kardeşim yanımıza koşa koşa gelmişti."        “Sınıfa gülerek girdi.”

Cümlelerinde altı çizili sözcükler bağ - fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır.

 Filler Konu Anlatımı İçin Tıklayınız...

 Fiillerde Anlam  Anlatımı İçin Tıklayınız...

 Fiillerde Zaman Konu Anlatımı İçin Tıklayınız...

 Genel Konu Anlatımı Kategorisine Ulaşmak İçin Tıklayınız...