KELEBEKLERİN DOĞADAKİ ROLÜ

Kelebekler, pullu kanatlarıyla güzel görünümleri olan, uçabilen böceklerdir. Dünyada 20.000 kelebek ve 150.000 güve türünün olduğu bilinmektedir. Türkiye’de 360 civarında kelebek, 4000 civarında güve türü olduğu tesbid edilmiştir. 

Kelebekler ve güveler kanatları pullu olan tek böcek türüdür. Kelebekler çiçekten çiçeğe konarak çiçek tozlarını taşıyıp tozlaşmayı sağlarlar. Doğada besin zincirinin önemi bir halkası olan kelebekler, diğer böceklere, kuşlara, farelere, kurbağalara, kertenkelelere yem olurlar. 

Bütün böceklerde olduğu gibi kelebeklerin de altı eklemli bacağı, bir çift anteni vardır. Bileşik gözleri, dış kabukları ve üç bölümden oluşan vücudu (baş, göğüs, karın) ile omurgasız hayvanlar grubundandır. 

Kelebeğin vücudu küçük duyusal (sensörlü) kıllarla kaplıdır. Kelebeğin 4 kanadı ve 6 eklemli bacağı göğüs kısmına bağlıdır. Vücudun göğüs kısmı kanatları ve bacakları hareket ettirebilecek kaslardan oluşmuştur. Göğüs kısmındaki damarlar kanatları kanla besler. 

Kelebekler vücut sıcaklıkları düşük olduğunda uçamaz. Uçabilmek için vücut ısılarının 28 derecenin altına düşmemesi gerekmektedir. Serin havalarda kanatlarını güneşe doğru çevirerek güneşlenir ve ısınırılar. Kelebekler yaşlandıkça kanatlarının rengi solar, bakımsızlaşır ve kenarları yırtılır. Kelebeklerin cinslerine göre farklı uçma hızları vardır. En hızlıları saatte 50 km ye yakın hızla uçabilirler. 

Bazı kelebekler düzenli bir şekilde göç ederler. Göç bazen kıtalar arası mesafelere olur. Kanada’nın güneyinde yaşayan Monark kelebeği kış aylarında güney Amerika’ya göç eder. 5-6 hafta gibi kısacık ömrü olan bu kelebeğin bir yıl içinde 4 nesli oluşur. Dolayısıyla göçü gerçekleştiren 4. nesil sonbaharda, önceki nesillerden daha uzun (6 ay) yaşayarak sürüler halinde güneye göç eder ve bahar aylarında kuzeye geri dönerler. Turkiye’de Diken kelebeği (Cynthia cardui) ve Alıç kelebeği (Aporia crataegi) sürüler şeklinde kuzeyden güneye göç ederler. 

Kelebeklerin Yaşam Döngüsü

Kelebeklerin (ve güveler) yaşam döngüsü 4 aşamadan oluşur. Dişi ile erkek kelebek çiftleştikten sonra;

1. Yumurta Dönemi (Egg): Yaşam döngüsün ilk aşaması yumurtadır. Dişi kelebek yumurtalarını bir yaprağa bırakır. Yumurtaların büyüklüğü bir iğne başı kadardır. Dişi kelebeğin yumurtalarını bir yaprağa bırakma sebebi tırtılların sürekli yemeğe ihtiyaçları olmasındandır. Yumurtalar birkaç gün içinde kırılmaya başlar.

2. Tırtıl Dönemi (Larva): İkinci aşama tırtıl dönemidir. Yumurtalardan çıkan tırtıllar yaşamlarını yaprak yiyerek geçirirler. 12-14 gün içinde büyürler. Büyümeleri sırasında birkaç kez deri değiştirirler.

3. Krizalit Dönemi (Pupa): Üçüncü aşama krizalit dönemidir. Bu dönemde tırtılların derisi kalınlaşır. Tırtıl kendisini bir yaprağın sapına baş aşağı asarak krizalit (koza) denen bir kabuk oluşturur. Kelebek olmadan önceki bu üçüncü aşamayı bu kabuğun içinde geçirir. Bu aşama 1 hafta kadar sürer.

4. Kelebek Dönemi : Yaşam döngüsünün son aşamasında artık yetişkin bir kelebek olmuştur. Kelebek kozadan çıktığında nemli ve buruşuktur. Kozasından aşağı sarkık vaziyette durarak kanatlarına kan pompalar. Kuruyup uçabilmesi için iki saate ihtiyacı vardır.

Kelebeğin Doğadaki Rolü ve Önemi 

Kelebekler ve güveler kanatları pullu olan tek böcek türüdür. Kelebekler çiçekten çiçeğe konarak çiçek tozlarını taşıyıp tozlaşmayı sağlarlar. Doğada besin zincirinin önemli bir halkası olan kelebekler, diğer böceklere, kuşlara, farelere, kurbağalara, kertenkelelere yem olarak işlevlerini tamamlarlar.

Ayrıca kelebekler ipek elde edilmesinde de büyük öneme sahiptirler.
İpek böceği tırtılları gelişimlerini tamamlayınca, kelebek olmak için koza örmeye başlarlar. Sonunda da kendilerini, bu incecik ipek ipliklerden örülmüş kozalarına hapsedip, uykuya dalarlar.Önce görünürde yalnızca minik bir tırtılla başlayan bu sürecin sonunda tırtıl kaybolurken ortaya ipekten örülmüş bir koza ile bir kelebek çıkmaktadır.