ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ GENEL YETERLİKLERİ

Öğretmen Yeterlikleri; Millî Eğitim hedeflerinin desteklenmesine katkı sağlamak, ulusal iş birliği ve bilgi paylaşımını daha etkin olarak gerçekleştirmek, öğretmenlerin niteliği ve kalitesi için kıyaslama, karşılaştırma yapılabilecek bir yapı / sistem oluşturmak, öğretmenlik mesleğinin statüsü ve kalitesi açısından toplumsal beklentilerde tutarlılık oluşturmak, öğretmenlerin mesleki gelişimlerinde esas alınacak açık, anlaşılır ve güvenilir bir kaynak oluşturmak,ulusal düzeyde profesyonel öğretmenlik seviyesinin tartışılmasında kullanılacak ortak terim ve tanımlamaları içeren bir dil birliği sağlamak,öğretmenlerin bilgi, beceri, tutum ve değerlerini tanımlayarak, toplum tarafından fark edilmesini ve toplumun gözünde statülerinin yükseltilmesini sağlamak,öğrencilerin “öğrenmeyi öğrenmesi” için fırsatlar sağlamak,öğretmenlerin görevlerini şeffaflaştırarak veliler ve toplum için kalite güvencesini oluşturmak gibi pek çok amacın gerçekleştirilmesi için hazırlanmaktadır.

“Öğretmen Yeterlikleri"nin;

• Öğretmen yetiştirme politikalarının belirlenmesinde,

• Öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumlarının hizmet öncesi öğretmen yetiştirme programlarında,

• Öğretmenlerin hizmet içi eğitiminde,

• Öğretmenlerin seçiminde,

• Öğretmenlerin iş başarımlarının, performanslarının değerlendirilmesinde,

• Öğretmenlerin kendilerini tanıma ve kariyer gelişimlerinde kullanılması düşünülmektedir.

Öğretmen Yeterlikleri, eğitim sürecinde yer alan tüm paydaşların eleştirel görüş ve önerilerine açık olup sürekli olarak geliştirilmek ve güncelleştirilmek üzere hazırlanmıştır.

Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri 6yeterlik alanı, 31alt yeterlikve 233performans göstergesinden oluşmaktadır.

Yeterlik Alanlarıve Alt Yeterlikler

A-Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim

A1- Öğrencilere Değer Verme, Anlama ve Saygı Gösterme

A2- Öğrencilerin Öğrenebileceğine ve Başaracağına İnanma

A3-Ulusal ve Evrensel Değerlere Önem Verme

A4-Öz Değerlendirme Yapma

A5-Kişisel Gelişimi Sağlama

A6-Mesleki Gelişmeleri İzleme ve Katkı Sağlama

A7-Okulun İyileştirilmesine ve Geliştirilmesine Katkı Sağlama

A8-Mesleki Yasaları İzleme, Görev ve Sorumlulukları Yerine Getirme

B-Öğrenciyi Tanıma

B1-Gelişim Özelliklerini

B2-İlgi ve İhtiyaçları Dikkate Alma

B3-Öğrenciye Değer Verme

B4-Öğrenciye Rehberlik Etmek

C-Öğrenme ve Öğretme Süreci

C1-Dersi Planlama

C2-Materyal Hazırlama

C3- Öğrenme Ortamlarını Düzenleme

C4-Ders Dışı Etkinlikleri

C5-Bireysel Farklılıkları Dikkate Alarak Öğretimi Çeşitlendirme

C6- Zaman Yönetimi

C7-Davranış Yönetimi

D-Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme

D1- Ölçme ve Değerlendirme Yöntem ve Tekniklerini Belirleme

D2-Değişik Ölçme Tekniklerini Kullanarak Öğrencinin Öğrenmelerini Ölçme

D3-Verileri Analiz Ederek Yorumlama, Geri Bildirim Sağlama

D4-Sonuçlara Göre Öğretme-Öğrenme Sürecini Gözden Geçirme

E-Okul-Aile ve Toplum İlişkileri

E1-Çevreyi Tanıma

E2-Çevre Olanaklarından Yararlanma

E3-Okulu Kültür Merkezi Durumuna Getirme

E4-Aileyi Tanıma ve Ailelerle İlişkilerde Tarafsızlık

E5- Aile Katılımı ve İşbirliği Sağlama

F-Program ve İçerik Bilgisi

F1-Türk Milli Eğitimin Amaç ve İlkeleri

F2- Özel Alan Öğretim Programı Bilgisi ve Uygulama Becerisi

F3-Özel Alan öğretim Progamını İzleme, Değerlendirme ve Geliştirme

Geliştirme ve Uygulama Süreci

Öğretmenlik mesleğinin niteliğinin yükseltilmesi, öncelikle öğretmenlerin sahip olması gereken genel ve özel alan yeterliklerin bilinmesi, daha sonra, bu yeterliklerin, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim programlarıyla, öğretmen adaylarına ve öğretmenlere kazandırılması ile mümkündür.

Eğitim ve öğretimin bütün boyutlarıyla dinamik bir yapıya sahip olması, bu süreçte önemli bir rol üstlenen öğretmenin görevinin ve bu görevin gerektirdiği niteliklerin sürekli sorgulanmasını ve geliştirilmesini gerekli kılar. Bunun içindir ki, Millî Eğitim Bakanlığı’nın Üniversitelerle iş birliği yaparak, öğretmen yeterlikleri üzerine yürüttüğü çalışmalar süreklilik göstermektedir.

1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 45’ inci maddesi hükümleri kapsamında, öğretmen yeterliklerinin belirlenmesine yönelik bir dizi çalışma yapılmış olup, bu kapsamda oldukça önemli birikimler sağlanmıştır. Öğretmen yeterlikleri konusu, Temel Eğitime Destek Projesi kapsamında da projelendirilmiş olup, çalışmalar sürdürülmektedir.

Temel Eğitime Destek Projesi, Avrupa Birliği Komisyonu ile Hükümetimiz arasında 8 Şubat 2000 tarihinde imzalanan Finansman Anlaşmasıyla yürürlüğe girmiştir. Projenin genel amacını; "Yoksulluğu azaltma perspektifinde, eğitim seviyesini artırarak, eğitim kalitesini ve eğitime erişimi iyileştirmek, en dezavantajlı kırsal, şehirsel bölgeler ve gecekondularda nüfusun hayat şartlarını geliştirmek, eğitim dışında kalan çocukların, gençlerin ve yetişkinlerin temel eğitim kapsamına alınması ve öğretmen arzının iyileştirilmesini desteklemek" oluşturmaktadır.

Proje faaliyetlerine 2002 yılı Eylül ayında başlanılmıştır. Temel Eğitime Destek Projesi (TEDP); Öğretmen Eğitimi, Eğitimin Kalitesi, Yönetim ve Organizasyon, Yaygın Eğitim, ve İletişim olmak üzere 5 bileşenden oluşmaktadır. Öğretmen Eğitimi bileşeni ile ilgili proje çalışmalarının sorumluluğunu Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü üstlenmiştir.

Projenin "Öğretmen Eğitimi" bileşeni kapsamında, öğretmenlik mesleğinin genel yeterlikleri ve özel alan yeterliklerinin belirlenmesi ile öğretmen yeterliklerinin iyileştirilmesine yönelik okul temelli meslekî gelişim klavuzu hazırlığına ilişkin çalışmalar yürütülmüştür.

Öğretmen yeterliklerine ait taslağın oluşturulması için yabancı uzman eş güdümünde; yürütme kurulu, proje sekreteryası ve kısa dönem ulusal teknik danışmanlar ile diğer katılımcılara "yeterlik" belirlemeye ilişkin kavramsal çerçeve ile yöntem ve tekniklerin oluşturulmasına yönelik 13- 16 Nisan 2004 tarihleri arasında Ankara İçkale Otel'de seminer düzenlenmiştir.

Öğretmen yeterlikleri konusunda yapılan bu çalışmada bütüncül ve sistematik bir yaklaşımla, Öğretmen Yeterlikleri ile ilgili ülkemizde Millî Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında YÖK-MEB, Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü ve EARGED tarafından daha önce hazırlanan çalışmaların tümü ile Proje sekreteryası tarafından hazırlanan 5 ülkeye (Ingiltere, ABD, Seyşel Adaları, Avustralya ve İrlanda) ait yeterlik dökümanları incelenerek konuya ilişkin kavram ve terimler üzerinde ortak bir anlayış oluşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca, bu çalışmada 21. yy. da öğretimin niteliği nasıl olmalıdır? Hangi nitelikte öğrenci ve öğretmen istiyoruz? gibi sorulara yanıt aranmıştır.

Bu seminer çalışması sonunda öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin, ana yeterlik, ana yeterliklere ait alt yeterlikler ve bu alt yeterliklere ait performans göstergeleri şeklinde belirlenmesinin en uygun yöntem olacağı kararlaştırılmış, öğretmen yeterliklerinin sadece bilgiyi değil beceri ve tutumları da kapsaması kabul edilmiştir.

Aynı katılımcılarla Ankara Başkent Öğretmenevi’nde bir çalışma daha yapılmıştır. Bu çalıştayda 120 öğretmen, 25 öğretim elemanı, 18 ilköğretim müfettişi, 6 ölçme-değerlendirme uzmanı, Millî EğitimBakanlığı Merkez Teşkilatı temsilcileri, eğitim öğretim ve bilim hizmetleri kolunda faaliyet gösteren sendika temsilcilerinden oluşan geniş katılımcı kitlesi görev almıştır.

Bu çalıştaylar sonucunda öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri ; Kişisel ve Meslekî Değerler - Meslekî Gelişim, Öğrenciyi Tanıma, Öğrenme ve Öğretme Süreci, Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme, Okul-Aile ve Toplum Ilişkileri, Program ve İçerik Bilgisi, olmak üzere 6 ana yeterlik alanı, bu yeterliklere ilişkin 39 alt yeterlik ve 244 performans göstergesi şeklinde belirlenmiştir.

21-25.06.2004 tarihlerinde daha önceki çalıştaylarda da görev alan kısa dönem teknik danışmanların rehberliğinde 6 pilot ilden gelen öğretmenlerden oluşturulan komisyonlarca “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri Taslağı” değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda ana yeterlik alanları aynen benimsenmiş, örtüşen ve tekrar eden maddeler çıkarılarak alt yeterlik alanları 31’e, performans göstergeleri de 221’e düşürülmüştür.

Bu toplantıda aynı zamanda 16 branşın özel alan yeterlikleri ve performans göstergeleri ön taslak olarak geliştirilmiştir.

Öğretmenlik Mesleğinin Genel Yeterlikleri ve Özel Alan Bilgisi Yeterlik taslaklarının bilimsel temelde güvenilir, geçerli, uygulanabilir ve geliştirilebilir nitelikte olup olmadığının belirlenmesi için;

1- Paydaş görüşleri araştırması:

a)Paydaş görüşlerinin alınması ve mevcut durum analizinin yapılması için pilot illerde belirlenen görevlilere eğitim verilmesi,
b)Paydaş görüşlerinin alınması,
c)Paydaş görüşleri esas alınarak taslak üzerinde birinci düzeltmelerin yapılması,

2- Mevcut durum araştırması:

a)Mevcut durum analizinde kullanılacak anket, gözlem ve görüşme formlarının geliştirilmesi,
b)Geliştirilen formların geçerlik ve güvenilirlik çalışmasının yapılması,
c)Öğretmen yeterlikleri ile ilgili mevcut durum analizinin yapılması,
d)Mevcut durum analiz sonuçlarına göre eğitim ihtiyacının belirlenmesi,

3-Öğretmen yeterliklerini iyileştirmeye yönelik okul temelli mesleki gelişim klavuzu hazırlanması.

4-Elde edilen veriler ışığında yeterlik taslağı ve geliştirilen tüm araçların gözden geçirilmesi.

5-Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı aracılığıyla öğretmen yetiştiren Yüksek Öğretim kurumlarının görüşlerinin alınması ve taslağa son şeklinin verilmesi planlanmıştır.

Bu planlama doğrultusunda;

1-)Paydaş görüşleri araştırması veri toplama aracı uygulanmıştır. (Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri Anketi, 6 pilot ilde 72 ilköğretim okulunda görev yapan yöneticiler (167), öğretmenler (1913) ve bu illerdeki eğitim fakülteleri nden belirlenen öğretim elemanları (63), son sınıf öğrencileri (394), ilköğretim müfettişleri (433), eğitim-öğretim ve bilim hizmetleri kolunda faaliyet gösteren sendika temsilcileri (227) kişiye uygulanmıştır).

Paydaş görüşleri sonucunda hazırlanan il raporları doğrultusunda Ulusal Rapor hazırlanmıştır. Paydaşların dörtte üçünden fazlası “x.6-87.6”sı A. Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim, B.Öğrenciyi Tanıma,C. Öğretme ve Öğrenme Süreci, D. Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme, E. Okul, Aile ve Toplum İlişkileri, F. Program ve İçerik Bilgisi olmak üzere, altı başlıktan oluşan genel yeterlik alanlarına tamamen katılmaktadırlar.

Kısmen katılanlarla birlikte bu oran ?’ye ulaşırken, katılmayanların oranı en fazla % 3 ile sınırlı kalmıştır. Paydaşların tamamına yakını “ ?.9-95.1 arası”, 32 yeterlikten oluşan alt yeterlik alanlarına tamamen katılmaktadırlar, kısmen katılanlarla birlikte bu oran % 99’a ulaşmaktadır. Paydaşlardan ?.7’ye ulaşan bir oran, alt yeterliklere ait 225 performans göstergesini çok önemli görmüştür. Bu orana, önemli görenler de eklendiğinde paydaşların tamamına yakını performans göstergelerini önemli bulmaktadır.

Önemsiz görenlerin oranı ise oldukça düşük olup %1 ile %4.6 arasında değişmektedir. Paydaşlarda ?.2’ye ulaşan bir oran, performans göstergelerini tüm öğretmenler tarafından başarılabilir bulurken, sadece yetkin öğretmenler tarafından başarılabilir seçeneğinde bu oran, % 13.4 ile % 46.5 arasında değişmektedir. Performans göstergelerini öğretmenler tarafından başarılabilir bulmayanların oranı ise %1.5 ile %8.1 arasında değişmektedir.

Paydaşlardan bazı performans göstergelerinde tekrarlar olduğu yönünde görüşler gelmiştir. Katılımcılar tarafından tekrar olarak algılanan bu örtüşmeler, aslında performans göstergelerinin her bir alt yeterlikte de bulunması gerektiğinden kaynaklanmaktadır. Katılımcılardan gelen bu öneriler, alt yeterlik alanına ilişkin performans göstergelerinin birbirleri ile ilişkilendirilmeleri gerektiğine dikkati çekmiştir. Bu nedenle, “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri” çalışmasında bu ilişkilendirmeler gösterilmiştir.

Ulusal Rapor verileri esas alınarak Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri üzerinde gerekli düzeltmeler yapılmıştır.

2-) Ulusal Rapor verilerine göre öğretmen yeterliklerine ilişkin mevcut durum tespiti ve ihtiyaç analizi gerçekleştirilmiştir.

Mevcut durum tespiti ve ihtiyaç analizine yönelik, 14 – 25 Şubat 2005 tarihleri arasında seminer çalışması yapılmıştır. Bu çalışmaya Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatı temsilcileri, pilot illerden görevlendirilmiş olan ilköğretim müfettişleri, öğretmenler, ölçme ve değerlendirme uzmanları, yabancı uzmanlar ve ulusal kısa dönem teknik danışmanlar katılmıştır. Seminer çalışmasında; mevcut durum analizinde kullanılacak olan öz değerlendirme ile gözlem ve görüşme formları geliştirilmiştir.

Ayrıca, pilot illerden davet edilen görevlilere formların uygulanma ve değerlendirilmesine ilişkin eğitim verilmiştir.

Mevcut durum tespiti için il çalışma ekiplerince pilot okullardaki bütün öğretmen ve yöneticiler 3’er saatlik seminer çalışması ile bilgilendirildikten sonra öz değerlendirme ile gözlem ve görüşme formları uygulanmıştır. Pilot illerden gelen raporlar esas alınarak Mevcut Durum Tespiti Ulusal Raporu hazırlanmıştır.

Mevcut Durum Tespiti Ulusal Raporunun:

a-) Öz değerlendirme sonuçlarına göre; Öğretmenlerin büyük bir bölümü; A- Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim, B- Öğrenciyi Tanıma, C- Öğretme ve Öğrenme Süreci, D- Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme, E-Okul, Aile ve Toplum İlişkileri, F- Program ve İçerik Bilgisi olarak adlandırılan tüm yeterlik alanlarında kendilerini, 4 ve üzerinde değerlendirerek, yeterli bulmuşlardır. Ancak, yine tüm yeterlik alanlarında yığılma 5-6 yeterlik düzeyinde görülmüştür. Bu sonuç ise, öğretmenlerin büyük çoğunluğunun kendilerini tüm yeterlik alanlarında yeterli ve oldukça yeterli olarak değerlendirdiği anlamına gelmektedir.

Öz değerlendirme sonuçları alt yeterlikler yönünden incelendiğinde ise, öğretmenlerin büyük çoğunluğu kendilerini alt yeterliklerin tümünde 5 ile 6 arasında değerlendirerek yeterli görürken, bazı alt yeterliklerde oldukça yeterli, bazı alt yeterliklerde de yeterli bulmuşlardır.

Öğretmenlerin kendilerini yeterli buldukları bu 6 alan yeterlik düzeyleri ortalamalarına göre şu şekilde sıralanmaktadır. 5.23 ortalaması ile B- Öğrenciyi Tanıma yeterliği ilk sırada yer alırken, 5.14 ile A- Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim yeterlik alanı ikinci sırada bulunmaktadır. Bu yeterlik alanlarını birbirine çok yakın ortalamalarla, yine sırasıyla; 4.93 ile E-Okul, Aile ve Toplum İlişkileri, 4.88 ile C- Öğretme ve Öğrenme Süreci, 4.87 ile F- Program ve İçerik Bilgisi, ve 4.77 ile de D- Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme, yeterlik alanları izlemektedir.

Öz değerlendirmede, kendilerini 1-2 aralığında (yetersiz) değerlendiren öğretmenlerin sayısı yok denecek kadar azdır.

b-)Gözlem ve Görüşme sonuçlarına göre; öğretmenlerin, kıdem, branş ve il farkı gözetilmeksizin, tüm yeterlik alanlarında daha çok 5’in altında değerlendirildiği görülmüştür. Tüm alt yeterlik alanlarında da yığılmalar 3-4 aralığında olmuştur. Bunun anlamı öğretmenlerin yeterlik düzeylerinin gözlemciler tarafından orta ve ortanın üstünde yeterli bulunmuş olmasıdır. Ayrıca A8-Mesleki Yasaları İzleme, Görev ve Sorumlulukları Yerine Getirme, E2- Çevre Olanaklarından Yararlanma, gibi alt yeterlik alanlarında ortalamalar az da olsa 3’ün altına düşmüştür.

Gözlem ve görüşme sonuçları, öz değerlendirme sonuçları ile karşılaştırıldığında, öz değerlendirme ortalamalarının gözlem ve görüşme ortalamalarından yüksek olduğu görülmektedir ki, bu sonuç öz değerlendirmenin avantajları, gözlem ve görüşmenin ise sınırlılıkları ile açıklanabilir.

c-)Mevcut Durum Tespitine Katılanlar Tarafından; Mevcut durum araştırması olarak bilinen ve öğretmenlerin, sahip olması gereken pedagojik yeterliklere ne kadar sahip olduklarını ortaya çıkarmaya çalışan bu araştırma sonucu elde edilen verilerin en iyi şekilde değerlendirilmesi,

Buradan hareketle öncelikle hizmet içi eğitime öncelik verilmesi ve araştırmaya katılan öğretmenlerimizin eğitim ihtiyaçlarının süratle giderilmesi,

Bu araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin eğitim ihtiyaçları okul temelli mesleki gelişim ilkesi gereğince, araştırmanın gerçekleştirildiği illerde ve okullarda karşılanması bu süreçte okullar ve öğretmenler arasında bilgi ve beceri paylaşımını sağlayacak önlemlerin alınması,

Öz değerlendirme ile gözlem ve görüşme yoluyla gerçekleştirilen mevcut durum tespiti çalışmasının, mümkün olduğunca bütün okullarda uygulanarak yaygınlaştırılması,

Bu araştırma sonuçlarının, öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimlerinde de dikkate alınması, önerilmiştir.

Mevcut durum tespiti ve analizi ile belirlenen eğitim ihtiyaçları da dikkate alınarak, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri Okul Temelli Mesleki Gelişim Kılavuzunun çerçevesi ve içerikte yer alacak konular da belirlenmiştir.

Kılavuz Taslağında;

• Giriş
• Etkili Öğrenme ve Öğretim
• Okul Temelli Mesleki Gelişim
• Yeterlik Alanları Etkinlikleri

bölümleri yer almaktadır.

Temel Eğitime Destek Projesi’ nin “Öğretmen Eğitimi” bileşeni kapsamında Genel Müdürlüğümüz koordinatörlüğünde yukarıda belirtilen süreç ve yöntemle hazırlanan, “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri ” Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığına ve Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatı birimlerine görüş alınmak üzere gönderilmiş. Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı tarafındanda 49 öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumuna gönderilmiştir.