TÜRKÇE DERS NOTLARI

SES BİLGİSİ-1

ÜNLÜLER:

A.   Büyük Ünlü Uyumu:

Sözcüğün ünlüleri arasındaki kalınlık incelik uyumudur. Sözcükteki ilk hece kalın ünlüyse diğer ünlüler de kalın, inceyse diğerleri de ince olur.

ÖRNEK: Çocuklar, beklemişler…

Dikkat: Sözcükteki kelime hececelerinin aynı türde olmasına dikkat edelim; yoksa Büyük Ünlü Uyumuna (BÜU) uymaz.

ÖRNEK: İnsan, kalem,kitap...

 v  Aslen Türkçe oldukları halde sonradan uğradıkları ses değişikliği nedeniyle BÜU’ya uymayan kelimeler de vardır.

ÖRNEK: Kardeş (kardaş) / Elma (alma) / anne (ana)…

Türkçede bazı ekler BÜU’yu bozar.

ÖRNEK:

Ø  -ken        : bakarken

Ø  -ki          : akşamki

Ø  -leyin     : sabahleyin

Ø  -gil         : dayımgil

Ø  -imtırak  :sarımtırak

Ø  -daş         :meslektaş

Ø  -yor         :bekliyor

 v  Türkçede ilk heceden sonra o, ö ünlüleri bulunmaz. -yor eki hariç.

 v  Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde BÜU aranmaz.

ÖRNEK:

İlkbahar, petrol, tek…

BÜU’ya uymayan kelimelere gelen ekler kelimenin son hecesindeki sese uyar:

ÖRNEK:

 İnsanın…

B.   Küçük Ünlü Uyumu:

Kelimenin ünlüleri arasındaki düzlük-yuvarlaklık uyumudur. Buna göre:

 v  İlk ünlü düzse (A,E,I,İ ) diğerleri de düz,

 v  İlk ünlü yuvarlaksa (O,Ö,U,Ü)  sonraki                                      

                           → ya düz geniş          (A,E)

                           →ya da dar yuvarlak (U,Ü) olarak gelir. Başka bir ifadeyle:

“Balıkesir”       →   “Balıkesir”

“Koyun ölür”   →  “Tavuk güler”…

ÖRNEK:

Bekledim, gövdesi, umursamaz, tarafsızlık, yorgunluktan

 v  KÜU kelimenin tamamında değil, komşu iki hece arasında aranır. 

ÖRNEK:

Yumurtacı, yuvarlaklık, görebilmişti…

 v  Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde KÜU aranmaz.

 v  “-yor” eki KÜU’yu devamlı bozar.

ÖRNEK:

 Olmuyor.

Aslen Türkçe olduğu halde KÜU’ya uymayan kelimeler de vardır.

 ÖRNEK:

Tavuk, kabuk, kavun, yamuk, çamur…

ü  Bunlarda “b,m,v” dudak ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi vardır.

 v  BÜU’ya uymayan kelimeler KÜU’ya uysa bile uymaz sayılır.

ÖRNEK:

 Kalem, insanlık,

Ses Bilgisi-2 Ünsüzler Konu Anlatımına Dönmek İçin Tıklayınız…