Edebiyat Ders Notları İçin Tıklayınız...

Bu dönem 8. yüzyılda başlayıp 10. yüzyıla kadar sürer. Türk edebiyatına ait en eski yazılı belge, Yenisey Kırgızları tarafından Göktürk alfabesiyle yazılan Yenisey Yazıtları’dır. Ancak bunlar okunamamışlardır. Yazılı belge olmaktan Öte edebi bir değerleri yoktur.
Asıl önemli belgeler 8. Yüzyılda yazılan Göktürk Yazıtları‘dır. Orhun Irmağı yöresinde bulundukların­dan bunlara Orhun Yazıtları da denir.

YAZILI TÜRK EDEBIYATI ÖZELLIKLERI:

1. Göktürk Abideleri, Türk edebiyatının bilinen ilk yazılı belgeleridir. Yazıtlardaki olgun anlatım özelliğinden, önceden de var olup ele geçmeyen ürünlerin de olabileceği düşünülmektedir.

2. Dönemin ürünlerinde hem dinsel hem de din­dışı etkiler görülür.
3. Bu yazıtlar kullanılan ilk Türk alfabesini gü­nümüze ulaştırmıştır.

4. Yazıtlar Türk dili ve edebiyat tarihinin dışında, tarih, sosyoloji, etnografya için de değer taşır.

5. Yazıtlarda hem halk diliyle ( Tonyukuk abidesi) hem de sanatlı bir söylev diliyle ( Bilge Kağan Abidesi ve Kültigin Abidesi) anlatım görülür.

6. Yazılı edebiyat döneminde Göktürkçe Kuzey Lehçesi ve Uygurca (Güney Lehçesi) kullanılmıştır.

7. Yazıtlarda, ses tekrarına dayalı (aliterasyonlu) bir anlatım vardır. (Söz sanatlarından yararlanılmıştır.)

8. Orhun Abideleri‘nde, ulusal birliğin önemi, ulusal benli­ğin korunması gerektiği vurgulanmaktadır.

9. Bazı atasözleri ve destanlarımız bu dönemde yazıya geçirilmiştir.

>>>Bu dönemi Göktürk ve Uygur dönemi eserleri olarak iki grupta inceleyebiliriz.

1) GÖKTÜRK (ORHUN) YAZITLARI (VIII. YY):

Bunlarda Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta svaşan Göktürklerin hikayesi anlatılır. Bu abideler 38 harfli olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Bunlardan en önemli olanları üç tanedir.

a) Bilge (Vezir) Tonyukuk Yazıtı (720-725): Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Daha çok Çinlilerle yapılan savşlar anlatılmaktadır.

b) Kül Tigin Yazıtı (732): Göktürk hakanı olan Bilge Kağan kardeşi Kül Tigin'in ölümü üzerine bu abideyi dikmiştir.

c) Bilge Kağan Yazıtı (735): Göktürk hakanı olan Bilge Kağan'ın ölümünden sonra yazdırılmış birabidedir. Son iki yazar daha çok dönemin olaylarından , törelerinden ve Bilge Kağanın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder.

* Türk adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Göktürk abidelerindeki yazılar Prof. Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur.

2) UYGUR DÖNEMI ESERLERI:

Göktürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Uygurların kağıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikayenin yanında  ilkel tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.

Bu döneme ait eserler:

Altun Yaruk

İki Kardeş Hikayesi

Sekiz Yüknek

Yenisey Anıtları

Uygur dönemindeki eserler Göktürk dönemi kadar başarılı bir anlatım ve çoşkuya sahip değildir.Uygurlarda dinin etkisi daha fazla hissedilir eserlerde. 

Not: Türklerin milli alfabesi Göktürk alfabesidir (38 hafli)

Diğer alfabeler başka milletlerden alınmıştır.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeleri sayalım:

1-Göktürk alfabesi (...-11. yy.)

2-Uygur alfabesi(8.yy-15.yy)

3-Arap alfabesi (11.yy-1 Kasım 1928

4-Latin alfabesi(1 Kasım 1928-....)