20. Etkinlik

Gazel ve kaside hakkında öğrendiklerinizi aşağıdaki boş bırakılan yere yazınız.

GAZEL

•Divan şiirinde; çok yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir.

•Aruz öçlüsüyle yazılır.

•Kafiye düzenini aa / ba / ca / da / ea / fa şeklindedir.

•Gazellerde beyitler arasında mana birliği olabileceği gibi, her beyit ayrı bir konuyu işlemiş de olabilir.

•Gazellerde aşk duyguları, şarap âlemleri, tabiat güzellikleriyle birleşmiş bir şekilde, canlı ve akıcı bir üslûpla dile getirilir.

•Gazelin ilk beyitine matla, son beyitine makta adı verilir.

•Matla beyitinden sonra gelen beyite hüsn-i matla, makta beyiti'nden bir önceki beyite ise hüsn-i makta denir.

•En güzel beyitine beyt'ül gazel, beyitleri arasında konu birliği bulunan gazellere yek-ahenk gazel, her beyiti aynı mükemmellikte söylenmiş olan gazellere ise yek-avaz gazel denir.

•Mısra sonlarındaki kafiyelerden aynı olarak mısra içlerinde de kafiye bulunan gazellere musammat gazel adı verilir.

•Değişik konularda yazılmış olmakla beraber, gazeller genellikle birer aşk şiirleridir.

•Divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir.

•Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegazzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir.

•Gazelin beyit sayısı 5–15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir.

KASİDE

•Daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.

•Kaside 6 bölümden oluşur:  Birinci bölüm 15-20 beyitliktir. Bu ilk bölüme, âşıkane duygular yer alıyorsa "nesib", bahar, tabiat, bayram gibi konulara değiniliyorsa "teşbib" adı verilir.

İkinci bölüm girizgâh ya da girizdir. Genellikle tek beyitten oluşur ve burada şair medhiyeye (övgüye) geçeceğini bildirir. Girizgah konuya uygun ve nükteli olmalıdır. Üçüncü bölüm medhiyedir. Bu bölümde asıl konu anlatılır. Beyit sayısı konuya ve şaire göre değişen medhiye bölümü kasidenin en sanatlı beyitlerini içerir. Kasidenin dördüncü bölümü tegazzüldür. Tegazzül, 5-12 beyit arasında değişir. Kasidenin başında ya da sonunda yer alabilir. Bu bölüm her kasidede bulunmayabilir. Beşinci bölüm fahriyedir. Şair bu bölümde de kendisini över. Kasidenin son bölümü duadır. Bu bölümde önceki beyitlerde övgüsü yapılan kişi için dua edilir.

•Kasideler, nesib bölümünde ele alınan konuya göre göre kaside-i bahariyye, kaside-i ramazaniyye, kaside-i hammamiyye olarak adlandırılır. Uyaklarına göre r harfi ile bitiyorsa kaside-i raiyye, l harfiyle bitiyorsa kaside-i lamiyye, m harfiyle bitiyorsa kaside-i mimiyye diye anlandırılır.

•Rediflerine göre de, tevhid, münacaat, methiye diye bölümlenir. Kasidenin en güzel beyiti "beyt-ül kaside"dir.

•Şairin adının geçtiği beyite ise "taç beyit" denir.

•Diğer şekil özellikleri gazele benzer.

3. Metin - Rubailer

l.Rubai

Ahval-i cihânı her zaman söyleşelim

Ammâ gam-ı aşkımız nihan söyleşelim

Ey vâkıf-ı râz-ı aşk olan ârif-i cân

Ney gibi seninle bî-zeban söyleşelim

Azmizâde Hâletî

Günümüz Türkçesiyle

Dünya hâllerini her zaman konuşalım Fakat aşkımızın kederini gizli konuşalım Ey aşk sırlarını bilen gönül bilgini Ney gibi seninle dilsiz konuşalım

2. Rubai

Geldikçe hayâl-i yâr pür cûş olurum

İrdükçe peyâmı ser-be-ser gûş olurum

Nâ-gâh görinse sâye-i divârı

Çün merdüm-i sâyedür bîhûş olurum

Azmizâde Hâletî

Günümüz Türkçesiyle

Sevgilinin hayali belirdikçe coşarım Haberi geldikçe baştan başa kulak olurum Birden bire duvarının gölgesi görünse İnsanın cansız gölgesi gibi kendimden geçerim

3. Rubai

Ey dil hele âlemde bir âdem yoğ imiş

Var ise de ehl-i dile mahrem yoğ imiş

Gam çekme hakîkatte eğer ârif isen

Farz eyle ki el'ân yine âlem yoğ imiş

Nefî

Günümüz Türkçesiyle

Ey gönül şu dünyada bir insan yok imiş  Varsa da gönül ehline gizli yok imiş Eğer gerçekten bilgili isen üzüntü çekme Farz et ki şimdi dünya yine yok imiş.

4. Rubai

Esrârını dil zaman zaman söyler imiş

Hengâme-i gamda dâstan söyler imiş

Işk ehli olub da mihnet-i hicrâne

Ben sabr iderin diyen yalan söyler imiş

Azmizâde Hâletî

Günümüz Türkçesiyle

Gönül gizliliklerini zaman zaman söylermiş Acıya düştüğü dönemde destan söylermiş Sevgiye kapılıp da ayrılık acısına Ben katlanırım diyen yalan söylermiş