TÜRKÇE DERS NOTLARI 

NOKTALAMA İŞARETLERİ-1

v  Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.   Noktalama işaretlerinden nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tırnak işaretleri, ayraç ve kesme ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir. 

NOKTA ( . )

1.      Cümlenin sonuna konur:

Örnek:

• Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.                                                            
• Saatler geçtikçe yollara daha mahzun bir ıssızlık çöküyordu.

2.      Bazı kısaltmaların sonuna konur:

Örnek:

• Alb. (albay), Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardımcı doçent), Prof. (profesör), Cad. (cadde), Sok. (sokak), s. (sayfa), sf. (sıfat), vb. (ve başkası, ve benzeri, ve bunun gibi), Alm. (Almanca), Ar. (Arapça), İng. (İngilizce).

3.       Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur:

Örnek:

• 3.(üçüncü), 15. (on beşinci); II. Mehmet, XIV. Louis, XV. yüzyıl; 2. Cadde, 20. Sokak.

 UYARI: Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan  yalnızca  sonuncu  rakamdan sonra  nokta  konur:

Örnek:

• 3, 4 ve 7. maddeler; XII – XIV. yüzyıllar arasında.

4.      Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:

 Örnek:

• I.                1.                            A.           a.

         II.               2.                            B.           b.

5.       Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:           

Örnek:

• 29.5.1453,    29.X.1923.                                                                                                                                                                            

UYARI:Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adların­dan önce ve sonra nokta kullanılmaz:      

Örnek:

• 29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923.                                                                                                      

6.      Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: 

Örnek:

• Tren 09.15'te kalktı.  
• Toplantı 13.00’te başladı.    
• Tören 17.30'da, hükûmet daireleri kapandıktan yarım saat sonra başlayacaktır.

   8.  Bibliyografik künyelerin sonuna konur:                                                                                              

Örnek:

• Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.

9.      Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur:

Örnek:

• 326.197,       49.750.812,     28.434.250.310.500.

    10.   Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır:

Örnek:

• ·         4.5=20

VİRGÜL ( , )

1.    Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur: Örnek:

• Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sı­cak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi  oldum.(Halide Edip Adıvar)
• Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller                                                     
• Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gönüller  (Faruk Nafiz  Çamlıbel)                                                      
• Zindana atılan mahkûmlar gibi titreşerek, haykırarak geri geri kaçmaya uğraşıyorduk. (H. Rahmi Gürpınar)

     2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: 

 Örnek:

• Bir varmış, bir yokmuş.                                       
• Umduk, bekledik, düşündük.    (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)                                              
• Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez. (Falih Rıfkı Atay)

3.      Cümlede özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:                                      

Örnek: 

• Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz.     (Mustafa Kemal Atatürk) 

4.       Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur:

 Örnek:

• Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti.  (Yakup Kadri)

5.      Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:                                                                 

 Örnek:

• Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.(Mustafa Kemal Atatürk)

6.      Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:

Örnek:

• Akşam, yine akşam, yine akşam,                                                                                         Göllerde bu dem bir kamış olsam!    (Ahmet Haşim)

7.      Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerinden sonra konur:

Örnek:

• Datça'ya yarın gideceğim, dedi.
• Şehirde ilk önce hükûmet doktoruyla karşılaştım.                                                                       – Bugünlerde başımı kaşımaya vakit bulamıyorum.  (Reşat Nuri Güntekin)

8.      Konuşma çizgisinden önce konur:

Örnek:

• Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey’e,                                                                                             – Bu anahtar köşkü de açar, dedi.  (Ömer Seyfettin)

9.      Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik

bil­diren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:

Örnek:

• Peki, gideriz. Olur, ben de size katılırım. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, geç kalıyoruz.
• Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor. (Yahya Kemal Beyatlı)

10.   Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime grup­larıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek ve anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:

Örnek:

• Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.(Halit Ziya Uşaklıgil) 
•  Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.  (Reşat Nuri Güntekin)

11.  Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Örnek: 

• Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe demektir.(Mustafa Kemal Atatürk)   
• Sayın Başkan,                                                                                                                                                                                 
• Sevgili Kardeşim,                                                                                                                                     
• Değerli Arkadaşım,

12.  Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur:  

Örnek:

• 38,6 (otuz se­kiz tam, onda altı), 25,33 (yirmi beş tam, yüzde otuz üç), 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş).

13.  Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:

Örnek:

• Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.

UYARI:Yazarın soyadı önce yazılmışsa soyadından sonra da virgül konur:

• Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Ankara, 1958.

UYARI: Metin içinde ve, veya, yahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:

• Nihat sabaha kadar uyuyamadı ve şafak sökerken Faik'e bol teşek­kürlerle dolu bir kâğıt bırakarak iki gün evvelki cephe dönüşü kıyafeti ile sokağa fırladı.  (Peyami Safa)
• Ben Atatürk'le üç veya iki defa karşılaştım.      (Burhan Felek)

UYARI: Metin içinde tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:

• Hem gider hem ağlar.                                                                                                         
• Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü)                                                                                          
• Gerek nesirde gerek nazımda yeni bir söyleyişe ulaşılmıştır.                                                                              

UYARI: Metin içinde -ınca / -ince anlamında zarf-fiil görevinde kulla­nılan mı / mi ekinden sonra virgül konmaz:

• Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm nedense. (Orhan Kemal)                                  
• Öyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın. (Attila İlhan)

NOKTALI VİRGÜL ( ; )

1.      Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur:

Örnek:

• Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir. Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; İstanbul, Londra, Bakü.

2.      Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayır­mak için konur:

Örnek:

• Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

İKİ NOKTA ( : )

1.      Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

   Örnek:

• Yeni harfler alındıktan sonra eski yazı ile bir tek kelime bile yazma­yan iki kişi görmüşümdür: Atatürk ve İnönü!       (Falih Rıfkı Atay)

        2. Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:

Örnek:

• Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (Mustafa Kemal Atatürk)
• Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim.(Falih Rıfkı Atay)

        3. Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adın­dan sonra konur:

Örnek:

• Bilge Kağan: Türklerim,İşitin!                                                                

Üstten gök, çökmedikçe; alttan yer delinmedikçe ülkenizi, törenizi kim

bozabilir sizin?

Koro :  Göğe erer başımız başınla senin !

Bilge Kağan : Ulusum birleşip yücelsin diye gece uyumadım, gündüz oturmadım.Türklerim! Bilge Kağan der bana. 

Ben her şeyi onlar için bildim. Nöbetteyim !  (A. Turan Oflazoğlu)

    5. Genel Ağ adreslerinde kullanılır:

Örnek:

http://tdk.org.tr

    6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:

Örnek:

56:8=7, 100:2=50

ÜÇ NOKTA ( ... )

1.      Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:                                                                                       

Örnek:

• Ne çare ki çirkinliği hemencecik ve herkes tarafından görülüveri­yordu da, bu  yanı...(Tarık Buğra)

2.      Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten ötürü açıklanmak is­tenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

Örnek:

• Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.     
• Arabacı B...'a yaklaştığını söylüyor, ikide bir fırsat bularak arabanın içine doğru başını çeviriyordu.

3.      Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümle­rin yerine konur:                                                 

 Örnek:

• ... derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı.     (  Tarık Buğra)

4.      Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:                                                                                                                

Örnek:

• Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!(Faruk Nafiz Çamlıbel)

5.      Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:                                                                                         

 Örnek:

• Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:                                             — Koca Ali... Koca Ali, be!..       (Ömer Seyfettin)

    6. Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevap­larda kullanılır:

Örnek:

— Yabancı yok! 

_Kimsin?                                                                                                                                                                         — Ali...                        

— Hangi Ali? 

-....

 — Sen misin, Ali usta?            

— Benim!.. 

— Ne arıyorsun bu vakit buralarda? 

— Hiç... 

— Nasıl hiç? Suya çekicini mi düşürdün yoksa !..              

— !.. (Ömer Seyfettin)

UYARI: Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

SORU İŞARETİ ( ? )

    1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:

 Örnek:

• Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı? (Faruk Nafiz Çamlıbel)           
• Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?  (Ahmet Haşim)
• Atatürk bana sordu:                                                                                    — Yeni yazıyı tatbik etmek için ne düşündünüz? (Falih Rıfkı Atay)

NOT:Soru eki ve soru kelimesi kullanılmadan ezgili söyleyişlerde soru işareti kullanılır:

• Gümrükteki memur başını kaldırdı:                                                                                                         
• — Adınız?

2.      Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:

Örnek:

• Yunus Emre (1240?-1320), (Doğum yeri: ?).
• Ankara'dan Konya'ya 1,5 (?) saatte gitmiş.                                                                                

UYARI : mı / mi eki -ınca / -ince anlamında zarf-fiil işleviyle kulla­nıldığında soru işareti konmaz:  

• Akşam oldu mu sürüler döner. Hava karardı mı eve gideriz.
• Bahar gelip de nehir çağıl çağıl kabarmaya başlamaz mı içimi geri kalmış bir saat huzursuzluğu kaplardı.(Haldun Taner)

UYARI : Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:                                              

• Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?              
•  Üsküdar'dan mı, Hisar'dan mı, Kavaklar'dan mı?(Yahya Kemal Beyatlı)

ÜNLEM İŞARETİ ( ! )

    1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlele­rin sonuna konur:

Örnek:

• Hava ne kadar da sıcak!                                                                                                
•  Aşk olsun!                                                                                                                      
•  Ne kadar akıllı adamlar var!

     2.Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:                                                                                                      

 Örnek:

• Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!  (Mustafa Kemal Atatürk)                  
• Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!(Yahya Kemal Beyatlı)

UYARI: Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabi­leceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

• Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken                                                         
• Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!(Faruk Nafiz Çamlıbel)

    3. Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:

Örnek:

• İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!).                                      
• Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

UYARI: Ünlemden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir.                                                                  

• Gök ekini biçer gibi!.. Başaklar daha dolmadan. (Tarık Buğra)

Nokatalama İşaretlaeri-2  Konu Anlatımı İçin Tıklayınız…

Noktalama İşaretleri Kısa Anlatımı İçin Tıklayınız…