Edebiyat Ders Notları İçin Tıklayınız...

 Aşık Edebiyatı

      13.yy dan günümüze kadar süren aşık edebiyatı ozanlar tarafından gerçekleştirilir. Aşıklık geleneğinde usta-çırak ilişkisi ağır basmaktadır.

   -Nazım birimi dörtlüktür.

   -Yarım kafiye ve redif kullanılır.

   -Hece ölçüsünün 7,8 ve 11’li kalıpları kullanılmıştır.

   -Dil sadedir

   -Uslup doğal, sade ve yapmacıksızdır.

   -Eserlerin son dörtlüklerinde şairlerin adı veya ‘mahlas’ ları bulunur.

   -Eserler genellikle yazıya geçirilmez,sözlü bir şekilde yaşatılır ancak yazıya geçirilen eserler cönk adı verilen not defterlerinde toplanmıştır.

  -İşlenen konular;aşk,doğa,yiğitlik,ayrılık,yoksulluk ve ölüm gibi konular işlenmiştir.

Aşık edebiyatı türleri:

  1-KOŞMA:

 11’li hece ölçüsüyle söylenir.Lirik şiirlerdir.Aşık edebiyatının temel nazım birimidir.Aşk,doğa,güzellik,yiğitlik ölüm ve eleştiri gibi konuları işler.Yarım,tam ve zengin uyaklar en çok kullanılan uyaklardır. Dört tane türü vardır. Bunlar:

Güzelleme:  sevgi aşk konularını işler

Koçaklama: Kahramanlık konusunu işler

Ağıt  :Sözlü edb. sagu 

Taşlama: Divan edebiyatında hiciv günümüzde eleştiri denir. Kişi ve toplumun aksak yanlarını dile getirir.

    2-SEMAİ:

8’li hece ölçüsüyle söylenen lirik şiirlere denir.Koşma ile konuları aynıdır.Karacaoğlan bu türün en büyük ustasıdır..

   3-VARSAĞI :

 8’li hece ölçüsüyle söylenen lirik şiirlerdir.Konuları koşma ve semai ile ortaktır.Bre!hey!be hey! Gibi ünlemlerin kullanılması bu türü düğerlerinden ayırır . Bu tür Güneydoğu Anadolu’da yaşayan Varsak Ailesine aittir. Karacaoğlan bu türün en önemli ustalarındandır.

    4-DESTAN:

 Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir,epik şiirdir. Kahramanlık,sosyal ve doğal olaylar temel konusudur..Ancak doğal destanlardan ayrılırlar.Doğal destanlar halk tarafından ,destanlar ise ozanlar tarafından oluşturulur.Doğal destanlar uzundur ancak bu destanlar 15-20 dörtlükten oluşurlar.(Kayıkçı Kul Mustafa- Genç Osman buna örnektir)

Aşık Edebiyatı Ozanları

        Karacaoğlan:17.yy.da yaşadığı sanılır.Uçarılığı,özgürlüğe düşkünlüğü,İnsancıllığı,  özentisiz duru ve ahenkli söyleyişi ile en büyük halk ozanlarındandır.Güney-Güneydoğu Anadolu’da yaşadığı varsayılır. Hece ölçüsünü kullanmış sade konuşma dilini kullanmıştır.  Divan edebiyatından etkilenmemiştir.  

        Köroğlu: 16.yy.da yaşamıştır.Kavganın ,direnişin ve özgürlüğün sembolüdür.Coşkulu,gür sesli bir söyleyişi vardır.Dostluk,mertlik, aşk özgürlük,doğa sevgisi temel konularıdır.Hece ölçüsünü kullanmıştır. Divan edebiyatından etkilenmemiştir.

       Dadaloğlu: 19yy.ozanlarındandır.Göçebelerin yerleşik hayata geçirilmesine karşı direnmenin ozanıdır. “Ferman padişahın dağlar bizimdir.” Sözü meşhurdur.İçli bir dili vardır. Türkü ustasıdır.Destan varsağı ve semai de yazmıştır.Yiğitçe ve özgürce söyleyiş hakimdir şiirlerinde.

      Dertli:Fuzuli,Gevheri ve Aşık Ömer’den etkilenmiştir.Aruzla yazdığı gazel ve divanları vardır. Hece ölçüsüyle Koşma,semai,nefes

Ve devriye yazmıştır.

      Bayburtlu Zihni: Medrese eğitimi görmüş,divan katipliği ve çeşitli memurluklar yapan şair kaside,naat,gazelden oluşan bir divanı ve sergüzeşt adlı mesnevisi vardır. Asıl ününü aşık tarzında yazdığı şiirlerle kazanmıştır.Az sayıda olan şiirlerinin çoğu yergi ve taşlamalardan oluşur.

     Seyrani:  Medrese eğitimi görmüş divan edebiyatının etkisinde kalmıştır.Asıl başarısını halk edebiyatı tarzında yazdığı koşma,semai,nefes ve devriyesidir.Çağının çökmüş siyasi anlayışını ve devlet adamlarını taşlamalarıyla eleştiren halk ozanıdır.

     Aşık Veysel: (1894-1973) “Dostlar beni hatırlasın,sazımdan sesler gibi eserleriyle tanınır. Saz şairimizin son büyük ustasıdır.Sivas’ın Sarkışla  ilçesinin Sivrialan  köyünde doğmuştur.Bir çiçek hastalığı sonucunda gözleri kör olmuştur.Şiirlerinde aşk,yurt ve toprak sevgisini işlemiştir.

     Aşık Ömer:  (1630?-1707) Düzgün bir eğitim görmediği halse saz şairlerimiz arasında yer etmiş bir şairimizdir.Hecenin yanında aruz ölçüsüyle de yazmıştır. Bazı şiirlerinde ADLİ mahlasını kullanmıştır.

Savaşlarda askeri coşturmak için tambura çalmış bunun yanında içli,duygulu,derbeder duygularını en güzel şekilde dile getirmiştir.

 Erzurumlu Emrah: (?-1860)Medrese eğitimi görmüştür ve zamanının en güçlü şairlerindendir.Divan edebiyatının etkisinde şiirler yazmıştır. Aruzla gazel,murabba ve muhammesler ; hece ile koşma ve semailer yazmıştır.Kendinden sonra gelen şairleri etkilemiştir.