Edebiyat Ders Notları İçin Tıklayınız...

Tekke Edebiyatı (Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı)

     Temelleri 12.yy.da Ahmet Yesevi tarafından atılmıştır.Bu edebiyatın amacı tasavvuf felsefesini yaygınlaştırmaktır.

     Tasavvuf felsefesi,Türk folklörü  ve edebiyatına getirdiği değişimle bir Rönesans sayılabilir.Nesimi,Mevlana,Yunus Emre,Pir Sultan Abdal, vb. ozanlar bu edebiyatın önde gelenşairleridir.

     Tasavvuf Felsefesi beş temel amaç üzerine kurulmıştur.

a)Vahdet-i Vücut:Var olan Tanrı’dır.Tanrı birdir.Bütün evren bu birin yansımasıdır.

b)Tecelli:Tanrının özellikleri diğer var olanlara yansır

c)İnsan:İdeal insan kamil ve ehildir.

d)Aşk :Tanrıya ulaşma yoludur.

Tekke Edebiyatının Özellikleri

a) Hece ölçüsü ağırlıklıdır,az da olsa aruz ölçüsü kullanılmıştır.

b) Yarım uyak ve redif sık kullanılmıştır.

c) Tasavvuf terimlerinin dışında dil,halkın anlayabileceği nitelikte ve sadedir.

d) Saz eşliğinde söylenenlerde vardır.

e) Süslemesizdir.

f) İlahi,nefes ,deme ,şathiye,nutuk ve devriye  başlıca nazım türleridir.

g) Allah sevgisi,nefsin öldürülmesi,insan sevgisi,ölüm,Allah’a varış yolları,tasavvuf ilkeleri temel konularıdır.

h) Coşkuludur,genellikle didaktik şiirlerden oluşur.

I) Nazım birimi dörtlüktür ancak beyitle oluşturulmuş türlerde vardır.

     Tekke Edebiyatının Nazım Türleri

İlahi:

 Tekke edebiyatının ana nazım türüdür.8’li hece ölçüsüyle söylenirler 7 ve 11’li de olabilir.Fanili,k Allah sevgisi,nefsin öldürülmesi temel konusudur.Bu türün en büyük ustası Yunus Emre’dir.

Nefes:

8’li hece ölçüsüyle söylenirler.İlahilerin konularının Bektaşilerce söylenmesi sonucu ortaya çıkmış türdür.Hz. Muhammed ve Hz. Ali ile ilgili şiirler vardır.

Deme:

 8’li hece ölçüsüyle söylenir müritlere öğreticiliği esas alır.

Nutuk:

 8’li hece ölçüsüyle söylenir müritlere öğreticiliği esas alır.

Devriye:

 Alah’tan gelen insanın yine Allah’a döneceğini anlatan şiirlerdir.

Şathiye: 

 Korkuya dayalı din anlayışına eleştiri niteliğinde olan şiirlerdir. Allah ile konuşuluyor gibi söylenir. Bu türde eser veren başlıca ozanlar; Yunus Emre,Hacı Bayramı Veli,Süleymen Çelebi,Nesimi,Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal,Mevlana’dır.

   Bazı Tekke Edebiyatı Şairleri

Mevlana : (1207-1273) İslam dünyasının en büyük mutasavvıfudur. Bilgin, düşünür ve Mevleviliğin kurucusudur. Sanatı mabede sokar,sanatı ibadetten sayar.Onun için hayatın her anı ,her davranış,şiir,müzik,semah ve bütün güzel sanatlardan ibarettir.Allah’tan gelen insanın tekrar O’na döneceğini  inanır.Ve ölümü Allah’a kavuşma olarak görür.

 Eserleri:Mesnevi,Divan-ı Kebir,Fihi ma Fih,Mektubat,Mecalis-i Seba

Yunus Emre: Halk edebiyatımızın en kudretli ve en büyük şairidir. Şiirleri nin özünde derin bir insan sevgisi içli bir Allah aşkı ve tasavvufa bağlılık görülür.Halk diliyle coşkun bir lirizmle şiirlerini söylemiş,hece ölçüsünün yanında bazen aruzu da kullanmıştır.Her ırk ve sınıftaki insanları büyük bir hoşgörüyle karşılar.

Ahmet Yesevi: Tekke edebiyatının kurucusudur.Türkistan’da Seyram şehrinde doğmuştur.Yesi şehrinde Yesevi tarikatını kurar.Şiirlerine hikmet adı verilmiştir.Bu şiirlerinin toplandığı kitaba da Divan-ı Hikmet denir. Türkçeyi ,hece ölçüsünü ve halk edebiyatı nazım biçimlerini kulanmıştır.

Pir Sultan Abdal : Beştaşi ve alevi geleneğine bağlıdır. Aleviliği yaymak amacıyla yazılan şiirlerde coşkun bir lirizm vardır.Divan edebiyatından hemen hiç etkilenmemiştir.Osmanlı devleti aleyhine yaptığı politikalar nedeniyle idam edilmiştir. Devletin ileri gelenleriyle ilgili yergi şiirleri yazmıştır.Din dışı konuları da işlemiştir.