TÜRKÇE DERS NOTLARI 

  PARAGRAF-1 

Bir düşünceyi tam olarak anlatabilmek için bir araya getirilen cümleler topluluğuna paragraf denir. Yani paragrafın bütün cümleleri aynı konuyu işler ve aynı düşünceyi açıklar ya da destekler. 

ü  Paragraflar kendi içerisinde bir bütünlük oluşturur; kendinden önceki veya sonraki pargraflarla bir bağlılık yoktur.  

NOT: Paragraf sorularının çözümünde bazı noktalara dikkat etmeliyiz. Bunlardan en önemlisi paragrafa yorum karıştırmamaktır. Paragrafı okurken önyargılarımızı, kabullerimizi bir kenara bırakıp paragrafta sözü edilenler üzerinde durmalıyız. Paragrafta ne savunulursa onun doğru olduğu kabullenilerek soruya yaklaşmak gerekir. 

PARÇADA ANLAM

A) Paragrafın Konusu:     

  Konu, paragrafta sözü edilen nesne, olay ya da durumdur. Üzerine söz söylenen, yazı yazılan düşünceler konuyu oluşturur. 

v  Paragrafın genelinde en çok neyden söz ediliyorsa, neyin üzerinde duruluyorsa konu, odur. Konuyu bulmak için paragrafa “Yazar bu parçada neyden söz etmektedir?”sorusunu sorabiliriz. Bu soru bize parçanın konusunu bulmamızda yardımcı olacaktır.

Bununla ilgili sorular değişik soru kökleriyle karşımıza çıkar. 

Ø  “Bu parçada aşağıdakilerden hangisinden söz edilmektedir?” 

Ø  “Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir?” 

Ø  “Bu parçada aşağıdakilerden hangisinden yakınılmaktadır?” 

gibi sorular konuyu sorar. 

ÖRNEK:

Aydın, karşılaştığı her meseleyi yeniden irdeleyen insandır. Fikirler, üzerinde düşünülmeyince basmakalıp hâle gelir; bir nevi batıl inanç şekline girer. Aydın, başkalarından önce kendi kendine karşı hür olan insandır. Onun için hakikat, en üstün kıymettir.

Paragrafın konusu nedir? (1999- DPYBS)

A}       Düşünce hürriyeti

B)        Batıl inancın tehlikeleri

C)       Aydının özelliği

D)       Hakikatin önemi

Cevap:            Paragraf, “Aydın kimdir?” sorusunu yanıtlamaktadır. Cümlelerin hepsinde aydın kişilerin nasıl olması gerektiği açıklandığı için yanıt “C” dir.

B) Paragrafın Başlığı: 

            Paragrafın bir düşünce etrafında döndüğünü ve daima bir konudan söz ettiğini söylemiştik. Bir bakıma paragraf, bir makalenin, bir denemenin, bir fıkranın küçültülmüş şekli gibidir. Öyleyse nasıl bu tür yazıların bir başlığı varsa, paragrafın da bir başlığı olur. 

            Paragrafın başlığı konu ve anadüşünce ile doğrudan ilişkilidir. Paragrafın başlığı; paragrafın konusu ve anadüşüncesinin özeti şeklindedir. Başlık paragrafın tamamını kapsayıcı şekilde olmalıdır.  

            Paragrafın başlığını bulurken paragraf okunduktan sonra ilk ve son cümle tekrar okunmalıdır. Bu cümleler genellikle konuyu ve ana düşünceyi verir. Başlık ana düşünceyle özellikle de konuyla ilgilidir. 

ÖRNEK: 

Sanatta ustalık, sanıldığı gibi bir sanatçının tek başına oluşturduğu bir nitelik değildir. Gerçekte bu, yüzyıllar boyunca bu alanda gösterilen çabaların ve sürdürülen çalışmaların sonucudur. Bu yönden, bir sanatçının kendinden önce verilmiş ürünleri iyice özümsemesi gerekir. Bunu yaparsa ilk yapıtlarında bile belirli bir çizginin üstüne çıkar. Bu çizgi zamanla, kendinden sonrakilere örnek olabilecek biçimde gelişir ve özgün bir nitelik kazanır. Öyleyse hiçbir sanatçı kendisinden önce ortaya konmuş yapıtlara sırt çeviremez. 

Bu parçaya en uygun başlık ne olabilir? 

Cevap: Bu soruya cevap verebilmek için parçanın konusu ve ana düşüncesi doğru belirlenmelidir? 

            Yazar bu parçada ne üzerinde duruyor? ==> "Sanatta başarılı olmanın yolu" ==> Bu, konudur. 

Yazarın bu parçada asıl anlatmak istediği nedir? "Sanatta belirli bir düzeye gelmek geçmişteki birikimleri değerlendirmeyi gerektirir."? Bu da ana düşüncedir. Belirlenen konu ve ana düşünce en kısa, en çarpıcı biçimde "Sanatçı ve Geleneksellik" ile özetlenebilir. Yazıya en uygun başlık budur. Çünkü bu başlık daha paragraf okunmadan, konusu ve ana düşüncesinin ne ile ilgili olabileceğini düşündürecek özelliktedir. 

C) Paragrafın Ana Düşüncesi:

 Yazarın paragrafı yazma amacına, yazdığı bu paragraf ile okuyucuya ulaştırmak istediği iletiye(mesaja) ana düşüce(fikir) denir. Paragrafta işlenen konu bir araçtır, amaç ise bu konudan hareketle okura bir şeyler söylemektir. İşte bu söylenenler, anlatılmak istenenler ana düşünceyi oluşturur. Ana düşünce paragrafta anlatılanların tamamını kapsar. Ayrıca ana düşünce yargı bildirir.

v  Bir paragrafta ana düşünceyi bulmak için “Yazar bize bu parçada ne demek istedi?” “Yazar bu parçayı hangi amaçla yazdı?” diye sorabiliriz. Sorunun cevabı ana düşünceyi verecektir.

 Anadüşünce, değişik soru biçimleriyle karşımıza çıkar.

Ø    “Bu paragrafın anadüşüncesi aşağıdakilerden hangisidir?” 

Ø    “Bu paragrafta anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?” 

Ø    “Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmıştır?” 

gibi sorular anadüşüncenin sorulduğu soru tiplerinden bazılarıdır.

NOT: Anadüşünce, parçada sözü edilenleri en kapsamlı bir biçimde bildirir. Parçada olmayan konular anadüşünce içinde yer almayacağı gibi, parçanın bir kısmını bildiren cümleler de anadüşünceyi vermez. Parçanın tümünü kapsayacak biçimde olması gerekir onun.

ÖRNEK:

"Kışın beyaz güzelliğinin de yazın sıcak ve nemli günlerinin de zevkine var. Her mevsim, her gün, her an gelir geçer ve hiçbiri asla birbirinin aynı ya da tekrarı değildir. Kış soğuğunun ortasında yazı, yazın bunaltıcı sıcağında kışı özlemek yerine, her mevsimi kendi güzelliğiyle kabul et."

Cevap: Parçada, her mevsimin, her anın kendine göre bir güzelliğinin olduğu, bir mevsimi yaşarken bir başka mevsimin hayalini kurarak yaşamamak  ve içinde bulunduğumuz mevsimin tadını çıkararak yaşamak gerektiği anlatılıyor. Öyleyse bu paragrafın ana düşüncesi: " Hayatın her mevsiminin tadını çıkarmak gerekir." olmalıdır.

D) Paragrafta Yardımcı Düşünceler:

v   Ana düşünceyi destekleyen, çeşitli yönlerden açıklayıp güçlendiren düşüncelerdir.

v    Yardımcı düşünceler, konunun çerçevesinin çizilmesine ve genişletilmesine yardım eden yan yargılardır.

v    Yardımcı düşünceler birden fazla olur.

v    Yardımcı düşünceler ayrıntılarla ilgilidir.

Yardımcı düşünceyle ilgili sorular çoğu zaman olumsuz biçimdedir.

Ø    “Bu paragraftan aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?”

Ø    “Bu paragrafta aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?” 

Ø    “Bu parçadan aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?” 

            gibi sorular hep yardımcı düşünceleri sormaktadır. 

ÖRNEK:

Bir insan, kendisi için istediğini, diğer insanlar için de istemedikçe olgunlaşmış sayılmaz. Toplumda, bu olgunluğa erişmiş insanların sayısı arttıkça; esenlik ve mutluluk yaygınlaşacak, dostluklar daha sağlam temeller üzerine kurulacak ve kalıcı olacaktır.

 Parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılamaz? (ÖOS-2001)

A) Dostluğun temelinde özveri ve paylaşım bulunmalıdır.

B) İnsan ilişkileri ile mutluluk arasında güçlü bir bağ vardır.

C) Kendine güveni olmayan bireylerin dostlukları geçicidir.

D) Bencil insanlar, toplumsal mutluluğa katkıda bulunamazlar.

CEVAP:C

E) Paragrafın Yapısı:

Paragrafın yapısına iki açıdan yaklaşmak gerekir.

1)    Bütün paragraflarda giriş, gelişme, sonuç cümleleri olur.

Ø      Giriş Cümlesi: Paragrafın konusunun ortaya konulduğu ilk cümledir.

Ø    Gelişme Cümleleri: Giriş cümlesinden sonra gelen ve onu açıklayan cümlelere denir.

Ø    Sonuç Cümlesi: Açıklamaların sonuca bağlandığı en son cümleye denir.

2)      Paragrafta olayların oluş, düşüncelerin mantık, betimlemelerin görülüş sırasına göre sunulmalıdır. 

Ø     Oluş Sırası: Zamana göre yapılır; olay başlar, oluşur, biter.

Ø     Mantık Sırası: Cümleler birbirini destekler, açıklar. Aralarında çelişki bulunmaz.

Ø     Görülüş Sırası: Yakından uzağa ya da uzaktan yakına doğru olur.

NOT:  Planlı bir paragrafın incelediğimizde giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluştuğunu görürüz.

A)        GİRİŞ BÖLÜMÜ:

  Çoğu kez paragrafın konusunu, bakış açısını ortaya koyan cümlelerdir. Giriş cümleleri “ama, fakat ancak, oysa çünkü” gibi bağlayıcı öğelerle başlamaz.

NOT: Giriş cümlesi kendinden önceki bir yargının varlığını hissettirmez; çünkü daha önce söylenen bir şey yoktur.

ÖRNEK:

Aşağıdakilerden hangisi bir yazının ilk cümlesi olmaya en uygundur?

A)   Yeni öykücüler arasında Türkçe'yi bütün güzelliği ile kullananlar var.

B)   Başka öykülerini de dergilerde okumuştum ama bunu hepsinden güzel buldum.

C)   Bunda, tiplerin çok canlı, öykülerin otobiyografik olmasının da etkisi var.

D)   Bir bakıma bu son iki kitabı birer dil olayı olarak değerlendirilmelidir.

E)   Birçok yeni öykücünün, buna gereğinden fazla önem verdiğini gördük.

Cevap: A

B)  GELİŞME BÖLÜMÜ:

Giriş bölümünde ortaya konulan düşüncenin geliştirilip örneklendirildiği cümlelerdir. Çoğunlukla birden fazladır.

NOT: ".... hangisi söylenemez, hangisine değinilmemiştir, hangisine ulaşılamaz?" biçiminde düzenlenmiş, olumsuz sorularda "söylenen, değinilen, ulaşılan" sonuçların çoğu gelişme bölümünde bulunur.

ÖRNEK:

Bence edebiyat, bütün türleriyle masalla başlar, masalla biter. Masal, türler içinde en çok şiire yakındır. Ritmiyle, tekrarıyla, hayaliyle. Eşine rastlamadığımız ama umutlarımızı, korkularımızı, sevinçlerimizi taşıyan yeni eşyalar, yeni insanlar, yeni hayvanlar yaratır masal. Bu nedenle en çok şiire yakındır.

Bu parçada masalla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir? 

A)   Yinelemelere yer verildiğine,

B)   Düş öğesinden yararlanıldığına,

C)   Çok aranan ve okunan bir tür olduğuna,

D)   Değişik türlerin kaynağı olduğuna,

E)   Duygusal yönünün bulunduğuna.

Çözüm: Görüldüğü gibi bu soru, paragrafın yan düşüncelerini araştıran bir sorudur. Paragrafta yan düşünceler paragrafın gelişme bölümünde bulunur.

    A,B,D ve E seçeneklerinde bulunan düşünceler bu paragrafın gelişme bölümünde yer almıştır. C seçeneğindeki "çok aranan ve okunan bir tür olduğuna" değinilmemiştir.

C)        SONUÇ BÖLÜMÜ:

Konuyla ilgili örneklerin, açıklamaların bir yargıya bağlandığı cümlelerdir. Sonuç cümleleri genellikle” demek ki, demek oluyor ki, anlaşılıyor ki, öyleyse” gibi bağlayıcı sözcüklerle başlar.

Ø     Yazar bu bölümde düşüncelerini derleyip toparlar ve bir sonuca bağlar. Sonuç bölümü, bazen giriş bölümünün tekrarı biçiminde bazen de ana düşüncenin anımsatıldığı, paragrafın özetlenmesi şeklinde oluşur.

ÖRNEK:

İnsanın doğayla savaşımında korkunun rolü yansımaz. Önemli olan, bu insanca duyguyu iyi değerlendirebilmektir. Nasıl ki  kullanılması bilinmeyen bir silah bazen geri tepip büyük zararlara yol açabiliyorsa, korku da  denetim altında tutulmayıp kendi başına bırakılırsa sonuç hiç kimse için iyi olmaz. Korkalım; ama neden, niçin korktuğumuzu bilelim. Korkuya yenilme kaygısının tutsağı olmayalım.

Bu parçanın sonuna düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilemez? 

A)   Korkuyla birlikte yaşamayı öğrenelim.

B)   Korkudan, uygun biçimde yararlanmaya çalışalım.

C)   Korkunun, toplumu değişik yönlerden etkilediğini unutmayalım.

D)   Korkuyu bir engel değil, bir araç olarak görelim.

E)   Korkumuzun nedenini öğrenip ona göre davranalım.

Çözüm: Parçada korkuyla yaşamın sadeliğinden, bu duyguyu iyi değerlendirmenin gerekliğinden söz edilmektedir. Bu parçanın sonuna A,B,D,E seçeneklerindeki ifadeler getirilebilir. Fakat korkunun toplum üzerindeki değişik etkilerinden söz edilmediği için E'deki ifade ile tamamlanması uygun olmaz.

F) Paragraflarda  Sorulan  Kavramlar  Ve Duygular (Üslup):

Üslup bir sanatçının dili kullanma biçimidir. Bu, yazarın sözcük seçimiyle, cümle kurma biçimiyle; yani anlatım özellikleriyle ilgilidir.    

Ø    Özgünlük: Başkasına benzememe, kendine has olma demektir. Parçalarda genelde taklitçilikten kaçınma ve yenilikçi olmayla açıklanır.

Ø    Doğallık: Yapmacıksız, süs ve özentiden uzak, günlük hayatta olduğu gibi olma demektir.

Ø    Duruluk: Açık ve anlaşılır olma, kapalı ifadelerden kaçınma, söylenmek isteneni imgeler arkasına gizlemeden anlatma demektir.

Ø    Akıcılık: Okuyucuyu sıkmayan, sürükleyici bir anlatıma sahip olma demektir.

Ø    Özlülük: Az sözle çok şey ifade edebilme, sözü uzatmaktan kaçınma demektir.

Ø    Yoğunluk: Birçok anlamı bir arada verme, anlam içinde anlam bulunması demektir.

Ø    Yalınlık: Bir anlatımda, süslü ve sanatlı söyleyiş özelliklerinin yanı sıra gereksiz ayrıntıların bulunmama özelliğidir.

Ø    Sürükleyicilik: Yazının kendini ilgiyle okutma özelliğidir.

Ø    Etkileyicilik: Yazının okuyucunun duygu ve düşüncelerini yönlendirebilmesidir.

Ø    Tutarlılık: Anlatımın, içerdiği düşünceler yönünden çelişkili olmayıp dengeli olma özelliğidir.

PARAGRAF KONU ANLATIMI-2 DÖNMEK İÇİN TIKLAYINIZ.

SÖZCÜKTE ANLAM KONU ANLATIMI İÇİN TIKLAYINIZ…

CÜMLEDE ANLAM KONU ANLATIMI İÇİN TIKLAYINIZ…

SÖZCÜK YAPISI / EK-KÖK KONU ANLATIMI İÇİN TIKLAYINIZ…