TÜRKÇE DERS NOTLARI 

SÖZCÜK TÜRLERİ KONU ANLATIMI / SÖZCÜK TÜRLERİ YANSIT ANLAT

D. EDAT(İLGEÇ) KONU ANLATIMI

 EDAT: Tek başlarına kullanıldıklarında bir anlam taşımayan, cümle içerisinde sözcükler arasında anlam ilgisi kurmaya yarayan ve aynı zamanda kendileri de anlam kazanan sözcüklere “edat” denir.

     Başlıca edatlar şunlardır: gibi, kadar, denli, için, ile(-le), ancak, yalnız, üzere, değin, dek, göre, -e karşı, -e doğru, -den beri, -den başka…..

                     EDATLARIN ÖZELLİKLERİ

>> Edatlar kendilerinden önce gelen kelimeyle ilgi kurarlar.

        >> Edatlar iyelik veya hal eki aldıklarında adlaşır.

ÖRNEK:

       Senin gibisini zor bulurlar.

     O kadarını herkes biliyor.

• Edatlar cümlede sıfat tamlamaları veya zarf öbekleri oluşturabilir.

           Dev gibi adam, karşımızda çocuk gibi ağlıyordu.

               Sıfat Tam.                     Zarf Grubu 

• Edatlar cümlede özne, nesne, tümleç göreviyle kullanılabilir; ek fiil alarak yüklem olabilir.

Örnekler: 

   Bizim buraların üzümü bal gibidir.

                               Yüklem

  Bu kadarını beklemiyordum.

      Nesne

  Çocuk tazı gibi koşuyordu.

          Zarf tümleci

  Aslan gibi çocuk birkaç günde eridi.

         Özne

NOT: Sınavlarda edatlarla ilgili sorular genellikle edatın kurduğu anlam ilgisine yöneliktir.  Bunun dışında, hem edat hem de bağlaç olarak kullanılan kelimeler edat-bağlaç farkı şeklinde sorulabilir.

Örnek Sorular:

1.  "Ancak" sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı türde kullanılmıştır?
      A) Ancak beğendiğim kitapları okurum.
      B) Koşuya ancak sağlıklı olanlar mı katılmalı?
      C) Meyveler ancak olgunlaştıklarında yenmelidir.
      D) Vakit azaldı ancak işi bitirmek zorundayız.

Cevap:    “Ancak” sözcüğü A,B ve C şıklarında “sadece” anlamında kullanıldığı için edat, D şıkkında ise “fakat, ama” anlamında kullanıldığı için bağlaçtır. Doğru cevap  D şıkkıdır.

2.  Aşağıdakilerden hangisinde “göre” edatı cümleye “uygunluk” anlamı katmıştır?

     A) Ona göre futbol çok önemliydi.

     B) Polise göre bu işte senin de parmağın var.

     C) Henüz kendime göre bir iş bulamadım.

     D) Sınıfa göre çok çalışkan bir öğrenciydi.

Cevap:    “Göre” edatı,  A ve B şıklarında kişisel görüş,

 D şıkkında karşılaştırma anlamı katmıştır. C şıkkında ise “uygunluk” anlamı vardır. Doğru cevap  C şıkkıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisinde “doğru” sözcüğü edat görevinde kullanılmıştır?

     A) Doğru işlerin peşinden koşmalısın.

     B) Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlarmış.

     C) Adam hızla bana doğru geliyordu.

     D) Doğru, toplumdan topluma değişen bir kavramdır.

Cevap:    “Doğru” sözcüğü  A şıkkında sıfat, B şıkkında zarf,

C şıkkında edat, D şıkkında ise ad görevinde kullanılmıştır

BELLİ BAŞLI EDATLAR VE ÖZELLİKLERİ

1. İle (-le, -la):

  Araç, birliktelik, neden-sonuç ilgileri kurar.

ÖRNEK:

• Kapıyı anahtarla açmış. (Araç)
• İstanbul’a otobüsle gittim. (Araç)
• Arkadaşları ile sinemaya gitmiş. (Birliktelik)
• Bu haberin gelmesiyle işler karıştı. (Neden-sonuç)

NOT:   “İle” sözcüğü hem edat hem de bağlaç olarak kullanılabilir. Cümlede “ile” nin yerine “ve” kullanılabilirse bağlaç, kullanılamıyorsa edattır.

• Annesi ile babası geldi. (Bağlaç)
• Çocuk arkadaşı ile geldi. (Edat)

2. İçin: 

  Sözcükler arasında “amaç” ve “sebep-sonuç” başta olmak üzere çeşitli anlam ilgileri kurar.

ÖRNEK:

• Sizi görmek için geldim.  (Amaç)
• Doğruyu söylemek için geldim. (Sebep-sonuç)
• Hasta olduğu için gelemedi. (Sebep-sonuç)
• O adam için deli diyorlar. (Hakkında)
• Benim için bir oda ayırmışlar. (Aitlik)
• Vatan için canımı bile veririm. (Uğrunda)
• Senin için saçımı süpürge ettim.(Uğrunda,yolunda)
• Bu kadar çalışma için bu para az. (Karşılığında)

 3. Kadar: 

  Karşılaştırma yoluyla eşitlik, benzerlik, yakla-şıklık gibi ilgiler kurar.

ÖRNEK:

• O da senin kadar çalışkandır. (Eşitlik)
• Ay kadar parlak bir yüzü vardı. (Benzerlik)
• Bin kadar kitap bastırdı. (Yaklaşıklık)

4. Göre: 

  Yönelme(-e) hal eki almış sözcüklerle kulanıla-rak, karşılaştırma, kişisel görüş gibi çeşitli anlam ilgileri kurar.

ÖRNEK:

• Arkadaşlarına göre daha başarılıdır. (Karşılaştırma)
• Bana göre bu maç böyle bitmez. (Tahmin-Kişisel görüş)
• Burası bize göre değil. (Uygunluk)

5. Gibi: 

  Benzetme başta olmak üzere çeşitli anlam ilgileri kurar.

ÖRNEK:

• Dev gibi dalgalar tekneyi parçaladı.(Benzetme)

• Ferrari gibi hızlı arabaları var. (Karşılaştırma)
• Yarın yağmur yağacak gibi.(olasılık)
• Akşam 7 gibi yemeğe çıkarız.(Sıralarında, yaklaşık)
• Bu köpek bize saldıracak gibi…(Şüphe, olasılık)

6. Ancak-Yalnız: 

  Cümlede “sadece, bir tek” anlamında kullanılırsa edat; “fakat, ama” anlamında kullanılırsa bağlaç olan sözcüklerdir.

ÖRNEK:

• Ben ancak onunla görüşürüm. (Sadece-Edat)
• Bu kitabı ancak orada bulabilirsiniz.(Sadece-Edat)
• Giderim ancak senin de gelmeni istiyorum.(Bağlaç)
• Benim halimden ancak sen anlarsın.(Edat)
• Arabamız ancak beş milyar eder. (Edat)
• Ancak aldığı borçları ödeyebildi. (Edat)

• Bu durumdan yalnız sen haberdarsın. (Sadece-Edat)
• Buralarda yalnız dolaşma. (Durum zarfı)
• Yalnız insanlar kapalı kutu gibidir. (Niteleme sıfatı)
• O  nine yine yalnızdı. (İsim )
• Kitap okumak istiyorum,yalnız uykum geliyor. (Bağlaç)

7. Üzere: 

  Genellikle “için” edatının yerini tutar ve çeşitli anlam ilgileri kurar.

ÖRNEK:

• Konuşmak üzere ayağa kalktı.  (Amaç)
• Okula gitmek üzere evden çıktı.(Amaç)
• Yarın ödemek üzere sana yüz lira veririm.(Şartıyla)
• Yasalarda belirtildiği üzere bu bir suçtur.(Gibi)
• Paramız bitmek üzere. (Yaklaşık)

8. Doğru(-e doğru): 

  Eklendiği sözcüğe yönelme anlamı katan ve yönelme hal ekiyle(-e) kendinden önceki kelimeye bağlanan bir edattır.

Not:  -e hal ekiyle kendinden önceki kelimeye bağlanmazsa edat olmaz.

• Eve doğru giderken ona rastladım. (Edat)
• Araba üzerimize doğru geliyor. (Edat)
• Kuşlar güneşe doğru uçuyorlar. (Edat)

• Öğretmenimiz tahtaya bir doğru çizdi.(İsim)
• Doğru söze ne denir.(Sıfat)
• Büyüklerimizin yanında doğru oturmalıyız.(Zarf)
• Doğrularımızı her yerde savunmalıyız.(Adlaşmış sıfat)

9. Karşı (-e karşı):

  Kendinden önceki kelimeye -e hal ekiyle bağlanarak çeşitli anlam ilgileri kurar.

ÖRNEK:

• Denize karşı oturup çayımızı yudumladık. (Yönünde)
• Beşiktaş, Real Madrit’e karşı oynayacak. (Rakip olma)
• Bana karşı davranışları değişti. (Yönelik)
• Bu söze karşı hiçbir şey diyemedik. (Cevap olarak)
• Sabaha karşı eve döndük. (Zaman anlamı)

Not: “Karşı” kelimesi edat dışında başka görevlerde de kullanılabilir.

• Sesleri karşı binadan bile duyuluyor. (Sıfat)
• Okulun karşısında oturuyorlar. (İsim)
• Misafirleri çok sıcak karşıladılar. (Fiil)

10. Başka(-den başka):

Kendinden önceki sözcüğe -den ekiyle bağlanarak o sözcüğün hariç tutulduğunu belirtir, yani “dışında” anlamı katar.

ÖRNEK:

• Senden başka kimseye güvenemem. (Dışında)
• Bu soruları sizden başkası çözemez. (Siz hariç, sizin dışınızda)
• Susmaktan başka bir şey yapamadım.
• Hayatta senden gayrı(başka) kimsem yok.

11. Mi (mı, mu, mü):

  Soru edatı diye bilinir, ama cümleye soru dışında anlamlar da katar.

ÖRNEK:

• Son sözünüz bu mu?  (Soru)
• Hiç mi söyleyecek sözün yok? (Soru)
• Beni biraz dinler misiniz? (Rica)
• Bu su da içilir mi?  (Olumsuzluk-Beğenmeme)
• Bu sözleri ben mi söylemişim? (İnkar-reddetme)
• Akşam oldu mu içime bir hüzün çöker. (Zaman anlamı)
• Sen de mi Brütüs? (Beklenmezlik-Şaşırma-Sitem)
• Geniş mi geniş bir bahçeleri var. (Pekiştirme)
• Çalıştın mı başarırsın. (Koşul)
• Gelmez olur muyum?  (Kesinlik)

12. Diye :

  Sebep, amaç, hedef ilişkisi kurar bazen de doğrudan doğruya bir açıklama ve belirtme görevi yapar.

ÖRNEK:

• Saatlerdir önemli bir açıklama yapacak diye bekliyoruz.
• Yemek yapacak diye mutfağın her yerini batırmış.
• Vehbi diye birinin adını sık sık duyuyorum.
• Yakalayıp hemen götürürler diye düşünüyordum.

Genel Konu Anlatımı Kategorisine Ulaşmak İçin Tıklayınız...