PARKTAKİ BİLİM

Fizik, hayatımızın içinde ve her anımızda. Yürürken, koşarken, oyun parkında oynarken, yemek
yerken, dans ederken… Kısacası yapılan tüm hareketleri fiik kurallarıyla açıklamak mümkün. Peki, oyun parkındaki oyuncakların fiik kurallarıyla ilişkisi ne olabilir? Gelin, bu oyuncakların işleyişini fiik kuralları açısından birlikte inceleyelim.
 

Salıncaktaki Fizik
Salıncakta sallanmak için birinin sizi itmesi ya da kendinizi ayaklarınızla geriye doğru itmeniz gerekir. Ayaklarınızla geri geri gidip salıncağı belirli bir yüksekliğe getirdiğinizde ona potansiyel enerji kazandırmış yani onda enerji biriktirmiş olursunuz. Ayaklarınızı yerden kaldırdığınızda yer çekiminin etkisiyle potansiyel enerji hareket enerjisine yani kinetik enerjiye dönüşür. Kinetik enerji salıncağın
ileri doğru yükselmesini sağlar. Salıncak, sahip olduğu enerjiyle çıkabileceği en yüksek noktaya ulaştıktan sonra ağırlığınızın etkisiyle tekrar geriye doğru gelir. Böylece bir ileri bir geri sallanırsınız.
Sallanan salıncakta vücudunuzu ileri geri hareket ettirerek salıncağa enerji kazandırmaya ve böylece sallanmaya devam edersiniz. Eğer sallanan salıncakta hiç hareket etmeden duracak olursanız salıncak, havanın direnci ve salıncağın kendi parçaları arasındaki sürtünmeden dolayı enerjisini kaybeder ve bir süre sonra durur. Eğer hiçbir direnç ve sürtünme olmasaydı salıncakta hiç durmadan sonsuza kadar sallanabileceğinizi biliyor muydunuz?
Bir cisimde biriktiği kabul edilen enerjiye potansiyel enerji denir. Örneğin bir cismi bulunduğu yerden alıp daha yüksek bir yere koyduğunuzda potansiyel enerjisi artar. Yüksekteki bir cismi bıraktı-
ğınızdaysa düşmeye başlar. Birikmiş enerji hareket enerjisine dönüşür. Hareket enerjisine de kinetik enerji denir.
Salıncağın zincir uzunluğu, salıncağın salınım hızını etkiler. Eğer kısa zincirli bir salıncaktaysanız uzun zincirli salıncaktaki birine kıyasla aynı süre içinde daha fazla sayıda ileri geri hareket
edebilirsiniz.
Sarkaç, bir ipin ucuna bağlanan bir kütleyle oluşturulan düzenektir. Salıncaktaki gibi sallanma
hareketine fiikte salınım, salınım yapan cisimlere de sarkaç denir. Salıncak bir sarkaçtır.
Kaydıraktaki Fizik
Kaydırakta, kaymanızı sağlayan kuvvet yer çekimidir. Kaydıraktan kaymak için kaydırağın tepesine çıkıp oturmanız ve kendinizi yavaşça ileri itmeniz yeterli olur. Vücudunuza etki eden yer çekimi kuvveti sayesinde yere doğru çekilirsiniz. Bu sayede kaydıraktan kayabilirsiniz. Kaydırak bir eğik düzlemdir. Eğik düzlemin kaydıraktaki işlevi yavaşlamaya yardımcı olmaktır. Yere sert bir şekilde değil yavaşça inmenizi sağlar.

Tabii, gideceğiniz mesafeyi de uzatarak işe daha fazla
eğlence de katmış olur.
Eğik düzlemler günlük hayatta, ağır cisimleri
yüksek yerlere çıkarmayı
ya da yüksek yerlerden indirmeyi kolaylaştırmak için
kullanılır.
Her cismin sürtünmesi farklıdır. Zımpara gibi pürüzlü yüzeylerde sürtünme çokken buz gibi pürüzsüz yüzeylerde sürtünme azdır. Peki kaymayan kaydırak olabilir mi?
Kaydıraktan kayan kişinin üzerine etki eden bir diğer kuvvet de sürtünmedir. Sürtünme kuvveti
iki yüzeyin birbirine temas ettiği yerde oluşur ve hareketi engeller ya da harekete direnç oluşturur.
Bu kuvvet kaydıraktan kayarken hızımızı sınırlar ve ayaklarımızın yere temas etmesiyle durmamıza
yardımcı olur.
Kaydırağın yerden yüksekliği ne kadar fazlaysa sizin de potansiyel enerjiniz o kadar fazla olur.
Yer çekiminin de etkisiyle aşağıya doğru kaymaya başladığınızda bu potansiyel enerji kinetik enerjiye dönüşür.

Tahterevallideki Fizik
Parklardaki eğlenceli bir diğer oyuncak da tahterevallidir. Tahterevalli iki ucunda birer oturak olan
uzun bir çubuk ve bu çubuğun tam ortasındaki bir destekten oluşur.
Tahterevalliyi eşit kollu bir terazi gibi düşünebilirsiniz. Eğer eşit ağırlıktaki kişiler tahterevallinin
iki ucuna oturursa tahterevalli dengede durur. Eğer farklı ağırlıklardaki kişiler tahterevalliye oturursa
ağır olan kişinin bulunduğu uç aşağı
iner. Ağırlıkları dengelemek için ağır
olan kişinin kendini yukarı itmesi gerekir.
Bir çubuk ve bir destekten oluşan
düzeneklere kaldıraç denir. Tahterevalli de desteği ortada bulunan bir tür kaldıraçtır.
Tahterevallide desteğin yerini değiştirebildiğinizi düşünün. Eğer böyle bir olanağınız olsaydı ağır biriyle hafi birinin dengede kalmasını nasıl
sağlardınız? Bunun cevabı çok basit.
Desteğin yerinin ağır olan kişiye yakın olması gerekir. Desteğin yeri kişilerin ağırlıklarına bağlı olarak değişir.

Parktaki Dönen Oyuncaklar

 
Parklarda dönerek eğlenmeyi sağlayan oyuncakları hareket ettirebilmek için öncelikle birinin bu oyuncaklara itici kuvvet uygulayarak enerji aktarması gerekir. Sonrasında dönme hareketi başlar.
Oyuncak size, oyuncağa tutunduğunuz yerden oyuncağın merkezine doğru bir kuvvet uygular. Bu da sizi belli bir yöne dönmeye zorlar. Bu kuvvet merkezcil kuvvet olarak adlandırılır. Eğer oyuncakla temasınız kesilirse merkezcil kuvvetin etkisi ortadan kalkar ve dışarı savrulursunuz.

Yasemin ŞAHİN

Metinle İlgili Etkinlik Cevapları İçin Tıklayınız...