Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman

• Divan edebiyatının Leylâ ve Mecnun, Yusuf u Züleyha, Hüsrev-ü Şirin mesnevileri; Halk edebiyatının Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber v.b. hikâyeleri Batılı romanı karşılamakta idi.
• Edebiyatımızda roman 1860'tan sonra başlar. Önce Fransız romanından çevrilen örnekleri kısa bir süre sonra yerli romanlar izler.
• Edebiyatımızdaki ilk çeviri roman Tercüme-i Telemak'tır. Bu eseri Yusuf Kamil Paşa, Fransızcadan çevirmiştir.
• İlk yerli roman ve hikâye örnekleri 1870'ten sonra yayımlandı.
• Ahmet Mithat'ın Letaif-i Rivayet (1870) başlığı altında yayımlanan öykülerini, Şemsettin Sami'nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat ve Namık Kemal'in İntibah romanları izledi. Bu eserler ahlâki bir anlayışla yazılmış olup romantizm akımının etkisindedir. Dil, anlatım ve teknik bakımından yetersizdirler.
• Tanzimat romanı denilince ilk akla gelen kişi Ahmet Mithat Efendi'dir. Ahmet Mithat Efendi roman, hikâye ve tiyatro türlerinde iki yüze yakın eser vermiştir. Bu eserlerinde halka bir şeyler öğretmek ve okumayı sevdirmek amacını güder.
• İntibah, Namık Kemal'in Batılı anlamda yazdığı ilk eserdir. Asıl adı Son Pişmanlık olan bu eser 1874'te yazılmış, 1876'da İntibah yahut Sergüzeşt-i Ali Bey adı altında yayımlanmıştır.
• Namık Kemal'in 1880'de yazdığı Cezmi, ilk tarihi roman özelliğini taşır.
• Recaizade Mahmut Ekrem, Muhsin Bey ve Şemsa adlarında romana benzeyen iki küçük eser yazmıştır. Daha sonra yazdığı Araba Sevdası (1898) Servet-i Fünun dergisinde tefrika edilmiştir.
• Bu dönemin en dikkate değer eseri Sami Paşazade Sezai'nin Sergüzeşt adlı romanıdır. Realist anlayışla yazılan bu eser, üslup ve teknik bakımından mükemmele yakındır.
• Nabizade Nazım ise köy hayatını, köy insanını konu edinen gerçekçi bir roman örneği olan Karabibik'i yazdı. (1890)
• Batılı anlamda ilk hikâye Emin Nihat'ın Müsameretnâme'sidir. Eser, yedi hikâyeden oluşmuştur. Daha sonra Ahmet Mithat Efendi'nin Kıssadan Hisse ve Letaif-i Rivayet adlı eserleri yayımlanır. Bunların yanı sıra Sami Paşazade Sezai, Küçük Şeyler adlı hikâye kitabında insan ruhundaki değişimleri ele alır. Bu eserlerde romantizm akımının etkileri açıkça görülür.
• Edebiyatımızda Batı tarzı roman ve hikâyenin en güzel örnekleri Servet-i Fünun döneminde verilmiştir.

Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatında Roman ve Hikâyenin Genel Özellikleri

• Tanzimat Dönemi'nde roman ve hikâyede konular sosyal ve tarihi olmak üzere ikiye ayrılır:
• Sosyal konulu roman ve hikâyelerde Doğu-Batı kültür çatışmasından doğan sosyal yıkımlar, bu yıkımların yarattığı bunalımlar işlenir.
• Tarih konulu romanlarda ise devletin o zamanki kötü durumundan kaynaklanan umutsuzluk ile geçmişte kazanılmış basanlara sığınıldığı görülür.
• Roman ve hikâyelerde iyiler çok iyi, kötüler çok kötüdür.
• Roman ve hikâyelerde olayların gelişimi ya yazar ağzından anlatılmış ya da tesadüflere bırakılmıştır.
• Roman ve hikâyeler öğütle biter, iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
• Bu dönemin roman ve hikâyelerinde Batılı edebi akımların, özellikle klâsisizm, romantizm ve realizmin etkisi bulunur.
• Yazarlar, roman ve hikâyelerin akışına müdahale ederek uzun ansiklopedik bilgiler verme uğraşını özenle sürdürürler.