Edebiyat Ders Notları İçin Tıklayınız...

Tanzimat Edebiyatı ve Tanzimat Edebiyatını Hazırlayan Etkenler

Osmanlı Devleti'ni çağdaşlaştırmak için yapılan atılımların tümüne "Siyasal Tanzimat" denir. Bu kuşak içinde yetişmiş gençler, Batı kültür ve edebiyatını tanımış ve yepyeni bir edebiyat oluşturmuşlardır.

İşte bu edebiyata Tanzimat edebiyatı adı verilir.Tanzimat edebiyatı, Tanzimat'ın ilanından yirmi yıl kadar sonra 1860'ta Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkarılmasıyla başlar ve 1895'e kadar sürer. Bu edebiyatın içinde yer alan sanatçılar yapıtlarında Tanzimat'ın getirdiği reformları savunmuşlardır. Bu nedenle eskileri sürekli eleştirmişler, sanatı öğretici bir araç olarak kullanmışlardır. Uygarlık değerlerini öğretmek, onların baş amacı olmuştur. Bunun da en iyi biçimde "gazetecilik" ile yapılacağını düşünmüşler ve işe "gazete" ile başlamışlardır.

Açıklama - 2

Tanzimat Edebiyatı; yerli kaynaklardan beslenmekle kalmaz, Batı'dan özel*likle Fransız Edebiyatı'ndan genişçe yararlanır. Bunun nedeni, XVIII. yüzyılda Fransız Uygarlığı'nın İspanya, İtalya ve İngiltere'yi etki alanına alması, evren*sel bir kültür düzeyine varmış olmasıdır. O yüzyılda Amerika dahi, bilim, felsefe ve edebiyat bakımlarından Fransa'nın ve Lâtince'nin yerini alan Fran*sızca'nın etkisindedir.Kâtip Çelebi'nin «Cihan-nüma» sı, XVII. yüz*yıldan sonra Avrupa'ya gönderilen elçiler, Yirmisekiz Çelebi Mehmet'in «Paris Sefaretnâmesi» Avrupa kültürünü bize getirmekte çok büyük rol oynamıştır. Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin oğlu Sait Efendi'nin Osmanlı Devleti'nde ilk matbaayı kurmasının da Tanzimat Edebiyatı'nm kaynakları arasında sayılması doğaldır. 

Tanzimat Edebiyatı; Avrupa'nın etkisi alanında olduğu kadar, her alanda yenileşmenin de görüntüsüdür. Bizanslı'ların edebiyatı, ticaret yoluyla İspanya, Portekiz, İngiliz ve diğer birçok yabancı kaynaklar edebiyatımızı etkiler. İs*tanbul yaşamı, özellikle Beyoğlu adeta küçük bir Avrupa etkinliğini gösterir Fransız Devrimi, İstanbul'dan heyecanla izlenir. 

Tanzimat Fermam'yla Tanzimat Edebiyatı'nın başladığı savı ileri sürü*lemez. Çünkü toplumsal bir olayın edebiyata yansıması için o olgu içinde yaşamış yeni bir kuşağın yetişmesi gereklidir. Toplumsal olaylar için, başlan*gıç ve bitim tarihleri koymak yanlış olmakla beraber, Tanzimat Edebiyatı'nın 1860'tan sonra başladığı savı doğrudur. Tanzimat Fermam'nda dille, edebiyat*la ilgili hiçbir madde olmamasına karşın, Gülhane Hattı'ndan yirmi yıl sonra Tanzimat ilkelerine göre yetiştirilmek istenen ilk kuşak ortaya çıkar. 

Tanzimat'ı hazırlayanlarla, sonraki yetişenler, Divan Edebiyatı'nın yeni yaşamı anlatmıya yeterli olmadığını görürler; böylelikle «Edebiyat Akımları» açılmış olur. Bu dönemde yetişen sanatçıların, hemen hepsi, Fransız Edebiyatı'ı örnek alırlar. Tanzimat Edebiyatı'nın gerek nazım'ında, gerek nesrin'de, Fransız Edebiyatı'nda görülen Klasisizm, Romantizm, Realizm, Natüralizm gibi edebiyat akımlarının kaynak etkinliği başlar.

Açıklama - 3

Osmanlı devletinde batılılaşma hareketleri 18. yüzyıl başlar. Lale devri Batılaşma hareketlerinin ilk meyvelerini verdiği dönemdir. Matbaanın gelişi, toplum bünyesinde olumlu olumsuz birçok gelişmenin başlangıcı olmuştur denilebilir. 3.Selim Dönemi devletin batı karşısında kendini yenileme dönemidir. 1807-1808 olayları ve 2.Mahmut'un saltanatı, özellikle vaka-yı hayriye (1826) Tanzimat fermanının ilanını hazırlayan ortamı oluşturmuştur. 1839'da Mustafa Reşit Paşa çocuk sayılacak Abdülmecit’i yanına alarak okuduğu Gülhane Hattı Hümayunu, Devlet'in batı karşısında boyun eğdiğinin resmen ilanı olmuştur. Hemen arkasından ilan edilen Islahat fermanı da boyun eğişin perçinlenmesi niteliğindedir.

XIX. yüzyıl tümüyle Batı hayranlığının be batının teknik üstünlüğünün karşısında bir şaşkınlık asrı olmuştur. Özellikle Sadullah Paşa’nın ilim ve tekniğin yerini belirten, aklı ve ilerlemeyi savunan, kaderci dünya görüşünün damgasını vurmuştur. 

1859'da Yusuf Kamil paşa, Fenelon'dan ilk roman çevirisi, Telemak'ı yapmış; bir yıl sonra da Şinasi ve Agah Efendi ilk sivil gazete olan Tercüman-ı Ahval'i çıkarmışlardır. 1860 yılında, Tercüman-ı Ahval'in çıkışı Tanzimat edebiyatınında başlangıcı olmuştur.